DZIKIE ŻYCIE

Rospuda znów zagrożona!

Marcin Korniluk

Od czterech lat organizacje ekologiczne skupione w „Koalicji na rzecz ratowania doliny Rospudy” prowadzą działania, których celem jest wytyczenie obwodnicy Augustowa poza doliną rzeki Rospudy.

Dlaczego Rospuda jest bezcenna?

Dolina rzeki Rospudy to obok bagien biebrzańskich jeden z najcenniejszych torfowiskowych obiektów w kraju. To także miejsce występowania wielu rzadkich i chronionych gatunków roślin, jedyne w Polsce stanowisko miodokwiatu krzyżowego. Botanicy nazywają ten teren „perłą o wartościach na skalę europejską”. Przyrodnicza wartość doliny wynika z jej rozległości i naturalnego, zupełnie nie naruszonego układu stosunków wodnych. Istniejący układ hydrologiczny decyduje o trwałości występujących tu licznych torfowiskowych zbiorowisk roślinnych. Dolina Rospudy połączona jest z Puszczą Augustowską, do której przylega.

Konflikty obwodnicy z prawem

Dolina Rospudy i Puszcza Augustowska to obszary chronionego krajobrazu. Teren doliny objęty jest dodatkowo strefą ciszy. Dolina Rospudy wg opinii prof. A. Sokołowskiego winna pretendować do miana rezerwatu przyrody. Dolina rzeki Rospudy i Puszcza Augustowska wpisane zostały do krajowej sieci ekologicznej ECONET jako obszary o znaczeniu krajowym. Rospuda zaliczana jest (choć jeszcze nie zgłoszona) do obszarów chronionych konwencją RAMSAR o ochronie obszarów wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym. Obwodnica Augustowa jako część drogi Via Baltica wymieniona została w raporcie TINA przedstawiającym negatywny wpływ dróg na ostoje ptaków. Pobliskie wsie Gatno I i II to obszar krajobrazu kulturowego.


Tak wygląda dolina Rospudy. Jak długo jeszcze? Fot. Jacek Zachara
Tak wygląda dolina Rospudy. Jak długo jeszcze? Fot. Jacek Zachara

Projektowana obwodnica przecina także strefę ochronną jeziora Necko i strefę ochrony uzdrowiskowej uzdrowiska Augustów. Na drodze obwodnicy znajdują się także użytki ekologiczne – torfowiska śródleśne – Siemianowe Bagno i Bagno Kamieniczne. Tereny sąsiadujące z projektowaną inwestycją posiadają gleby chronione w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

Jak ma wyglądać obwodnica?

Projektowana obwodnica Augustowa jest całkowicie nowym ciągiem komunikacyjnym na terenie gminy Nowinka oraz gminy i miasta Augustów. Prace nad przystąpieniem do budowy obwodnicy miasta Augustowa weszły w kolejną fazę – obecnie trwa postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia celem uzyskania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Projektowana droga Nr S-8 docelowo ma być dwujezdniowa, o planowanej prędkości 100 km/h i szerokości jezdni 2x7 m oraz szerokości w liniach rozgraniczających około 70 m. Długość projektowanej obwodnicy wynosi nieco ponad 17 km. Początek odcinka znajduje się w wiosce Szczepki, a kończy na skrzyżowaniu z drogą krajową nr 61 Warszawa-Ostrołęka-Łomża-Augustów. Obwodnica Augustowa jest inwestycją o znaczeniu międzynarodowym, zaliczaną do zadań rządowych, jej realizację przewiduje się w ramach Drogi Szybkiego Ruchu „Via Baltica” łączącej tranzytem kraje nadbałtyckie z regionem Morza Śródziemnego.

W dniu 04.04.2002 r. przyjęto Wariant III, który przewiduje przejście drogi doliną Rospudy estakadą dziesięcioprzęsłową o długości 516 m. Uzupełnieniem estakady poza doliną od strony Augustowa mają być nasypy dł. 280 m i wys. 2-6 m. Podpory zagłębione zostaną na głębokość 11 m. Czas trwania inwestycji przewidziany jest na 18 miesięcy, choć prace w granicach doliny mają nie przekroczyć jednego sezonu wegetacyjnego. Wzdłuż planowanej estakady konieczne będzie wykonanie tzw. „dróg technologicznych” oraz usunięcie roślin, wylesienie, wycinka drzew, kształtowanie zboczy, tworzenie nasypów i wykopów, wbijanie pali pod przęsła, budowa dróg dojazdowych i pomostów technicznych, zakładanie obiektów i stworzenie zaplecza budowy, parkingów dla sprzętu ciężkiego. Wszystkie te działania jeszcze przed ewentualnym ukończeniem inwestycji przyczynią się do nieodwracalnego naruszenia dotychczasowego spływu powierzchniowego wód w całej dolinie, naruszą pokłady wodonośne i zmienią naturalny sposób nawadniania doliny. Naruszona zostanie warstwa gleb organicznych torfów i osady denne zgromadzone w dolinie.

Kolizje planowanej obwodnicy z otoczeniem

Tereny leśne

W wyniku budowy obwodnicy na lewym brzegu doliny wycięte zostanie 1725 m2 lasu, na prawym natomiast 4825 m2. Łącznie wycięte zostanie 19,66 ha. Las przeznaczony pod wycinkę to obręb leśny Szczerba (Leśnictwo Nowinka) i obręb leśny (Leśnictwa Rospuda i Topiłówka).

Tereny rolnicze

Tereny użytkowane rolniczo stanowią ok. 20% projektowanej trasy i zagrożone są erozją. W wyniku budowy obwodnicy przerwane zostaną linie zabudowy wsi Gatno II (Poniatowa) i Szczeberka. Po wybudowaniu obwodnicy część gospodarstw zostanie rozdzielona drogą. Na lewym brzegu doliny Rospudy obwodnica przechodzi w rejonie miejscowości Topiłówka i Mazurki. Gospodarstwa te położone są w odległości 30-100 m od osi projektowanej drogi. Tereny sąsiadujące z projektowaną inwestycją posiadają gleby chronione w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

Społeczeństwo

„Nieświadomość wszystkich skutków lokalizacji obwodnicy połączona z procesem wywłaszczania gruntów pod budowę obwodnicy może wywołać okresową niechęć oraz »agresję« w stosunku do inwestycji i pogorszenie się komfortu psychicznego mieszkańców terenów przyległych” – tak piszą autorzy „Raportu oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia...”.

Przyroda

Obszary o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych stanowią prawie 80% terenu przeznaczonego pod planowaną obwodnicę. Dolina Rospudy stanowi ponadlokalny korytarz ekologiczny, łączy też rzekę Rospudę z jeziorem Necko, stanowi również szlak wędrówek zwierzyny. Rospuda to dolina będąca siedliskiem wielu rzadkich, zamierających i cennych gatunków roślin z udokumentowanym złożem torfu. Dolina jako dno zarośniętego jeziora zbudowana jest z gruntów piaszczysto-żwirowych. Misę pojezierną wypełniają grunty organiczne – głównie torfy turzycowiskowe oraz trzcinowe i turzycowiskowo-trzcinowe. Dolina Rospudy na pasie ponad pięćsetmetrowej szerokości przecięta zostanie dwunitkową estakadą. Dwa inne jednonitkowe mosty zostaną wybudowane na rzece Szczeberka i Kamienny Bród (Zalewianka). Dolina Szczeberki pełni funkcję lokalnego korytarza ekologicznego łączącego duży kompleks obszarów rolnych i leśnych w spójny system hydrograficzny z rzekami Blizna, Rospuda i jez. Necko, pełniąc jednocześnie funkcje nawadniające. W efekcie naruszeniu lub całkowitemu zanikowi ulec może jedyne w Polsce stanowisko miodokwiatu krzyżowego, rośliny objętej ochroną całkowitą (będącej także symbolem kampanii o uratowanie Rospudy). Wydawałoby się, że Ministerstwo Środowiska, Wojewódzki Konserwator Przyrody w Białymstoku czy też Wojewódzka Komisja Ochrony Środowiska (czyli służby zajmujące się zawodowo ochroną przyrody, finansowane z pieniędzy podatników) powinny przejmować się tym, że w niedługim czasie wyginie bezpowrotnie jeden z gatunków storczyków w kraju i zniszczona zostanie jedna z najbardziej naturalnych dolin rzecznych w Polsce. Jednak nic takiego nie ma miejsca – wszystkie te gremia nie zrobiły absolutnie nic, by pomóc w zachowaniu doliny w nienaruszonej postaci.

Obwodnica – ekonomiczny nonsens

Przy tak dużym i nieodwracalnym zniszczeniu przyrody co najmniej dziwny wydaje się stosunek planistów, drogowców, lokalnych i wojewódzkich władz do budowy obwodnicy. Pominięte zostały nie tylko niemal wszystkie uwagi organizacji ekologicznych i przyrodników (poza jedną – by obwodnica nie przebiegała przez dolinę po nasypie), ale i argumenty ekonomiczne. Przeprowadzenie obwodnicy estakadą w tak trudnym terenie wielokrotnie zwiększa koszty inwestycji.


Przyroda doliny Rospudy. Fot. Jacek Zachara
Przyroda doliny Rospudy. Fot. Jacek Zachara

Jest to tym dziwniejsze, że organizacje ekologiczne od początku kampanii proponują wariant alternatywny, przez Raczki, jako nie ingerujący drastycznie w dolinę Rospudy. Przejście przez dolinę nastąpiłoby wówczas w okolicach wsi Młyniska i Topiłówka zamiast obecnie istniejącego mostu lub w jego sąsiedztwie. Dolina rzeki w tym miejscu ma szerokość do 150 m i wystarczyłoby wybudować jedno przęsło, bez potrzeby trudnej technicznie i kosztownej budowy estakady przez Rospudę w jednym z najbardziej szerokich miejsc doliny (516 m.). Koszty budowy obwodnicy i jej ewentualnej późniejszej eksploatacji będą wyższe także ze względu na trudne warunki klimatyczne. Miejsce przebiegu obwodnicy charakteryzuje się bowiem najsurowszym – poza obszarami górskimi – klimatem w Polsce. Wpływ na to mają takie zjawiska jak: temperatura – klimat pozostaje pod silnym oddziaływaniem zimnych mas powietrza arktycznego i polarno-kontynentalnego; pokrywa śnieżna – średnia roczna liczba dni w roku z pokrywą śnieżną to 101 dni; mgła – średnia roczna liczba zamglonych dni w roku to 45 dni, 30% mgieł utrzymuje się powyżej 6 godzin; opady – stosunkowo wysokie, średniorocznie 550-600 mm.

Powyższe dane nie pozostają także bez znaczenia, jeśli weźmiemy pod uwagę lekkomyślność, z jaką pomysłodawcy budowy obwodnicy podeszli do przewozu substancji niebezpiecznych. Prognoza zagrożenia wylewem substancji niebezpiecznych do środowiska wodnego i gruntowego na terenie planowanej obwodnicy Augustowa zakłada prawdopodobieństwo katastrofy ekologicznej jako niewielkie, gdyż wskutek wyliczeń określono, że rozlanie substancji niebezpiecznych może się przydarzyć raz na 29 lat. Dane zawarte w tej samej prognozie określają liczbę samochodów transportujących substancje niebezpieczne przez obwodnicę na 104 w ciągu doby.

W związku z publicznym wyłożeniem (do 18 czerwca br.) dokumentów odnośnie do planowanej inwestycji wiele organizacji z województwa podlaskiego i całego kraju wniosło uwagi dotyczące obwodnicy oraz złożyło wnioski o bycie stroną w postępowaniu administracyjnym. W przypadku zakończenia wszelkich możliwych procedur prawnych będziemy starali się o zablokowanie finansowania budowy obwodnicy w dotychczasowym wariancie ze środków zagranicznych i krajowych.

Na koniec wypada zgodzić się z słowami A. Sęczka – dyrektora Okręgowej Dyrekcji Dróg Publicznych w Białymstoku, wypowiedzianymi w Żarnowie na sesji Rady Gminy Augustów, że „z żadną obwodnicą w kraju nie było tyle problemów, co z tą w Augustowie”. Dokładnie to samo myślą ekolodzy. Cztery lata zostały zmarnowane z powodu uporu lokalnych włodarzy i drogowców tkwiących cały czas w realiach socrealizmu, nie akceptujących konsultacji społecznych i nie potrafiących zaakceptować innych propozycji przebiegu trasy.

Marcin Korniluk

W tekście wykorzystano dane pochodzące z dokumentu „Raport o oddziaływaniu na środowisko planowanego przedsięwzięcia polegającego na budowie Obwodnicy Augustowa w ciągu drogi krajowej nr 8 granica państwa-Wrocław-Warszawa-Białystok-Suwałki w granicach gmin: Nowinka, Augustów, miasto Augustów”, przygotowanego przez zakład ekspertyz „AREO” s.c. w Białymstoku. Więcej o kampanii w obronie doliny Rospudy: rospuda.most.org.pl