Krajobraz jest wartością. Białowieska Deklaracja Krajobrazowa

W miarę jak kurczą się zasoby dzikiej przyrody a krajobraz ulega przekształceniom i unifikacji, krajobraz jest wartością coraz rzadszą i coraz cenniejszą. Białowieski Park Narodowy jest ostatnim tego typu lasem o cechach pierwotnych w Europie. Szeroko rozumiany region Puszczy Białowieskiej to ostatni w Polsce obszar wielokulturowy, na którym zachował się krajobraz sięgający czasów pomiary włócznej (kiedy miarą była „włóka”), mozaika języków, form i tradycji. Czy parki narodowe mogą być nie tylko najwyższą formą ochrony przyrody, ale także stać się ośrodkami, wokół których krajobraz będzie chronił tradycję, zachowywał najwyższą jakość, harmonię i ład przestrzenny?

Towarzystwo Ochrony Krajobrazu wspólnie z Białowieskim Parkiem Narodowym zorganizowało 30 stycznia br. sympozjum zatytułowane „Krajobraz i Park”, chcąc rozpocząć krajową kampanię dla ratowania niszczonego na naszych oczach krajobrazu. Parki narodowe mogłyby się stać ośrodkami, wokół których w pierwszej kolejności zaczniemy dbać o krajobraz. Temat okazał się ważny, bo do Białowiezy, mimo że konferencję zorganizowano bez żadnych środków i tylko osobistemu zaangażowaniu dyrektor BPN Małgorzaty Karaś można zawdzięczać jej sukces, przyjechało około stu uczestników z Polski i zagranicy. Sympozjum poprowadził prezes TOK Janusz Korbel, a o problemach krajobrazu mówili profesorowie Andrzej Strumiłło i Jeremi T. Królikowski, architekt Jacek Jakubiec i dyrektor fundacji Pro Publico Bono Waldemar Rataj, dyrektor Muzeum Pałac w Wilanowie Paweł Jaskanis, dyrektor Magurskiego Parku Narodowego Jan Szafrański i wicedyrektor biebrzańskiego Andrzej Grygoruk. Wśród uczestników byli przedstawiciele polskiego biura Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, Kancelarii Prezydenta RP, lokalnych samorządów i organizacji pozarządowych.

Konkretnym rezultatem sympozjum jest Białowieska Deklaracja Krajobrazowa, przyjęta przez uczestników w formie apelu do mediów i ośrodków decyzyjnych.

Treść Deklaracji

Europejska Konwencja Krajobrazowa z roku 2000 została ratyfikowana przez Polskę w roku 2004.

Zgodnie z postanowieniami Konwencji, jakość i różnorodność krajobrazów europejskich stanowi wspólny zasób, wymagający ochrony i świadomego planowania.

Krajobraz, będąc dobrem ogólnospołecznym i elementem dobrobytu społeczeństwa i jednostek, ulega szybkim przemianom. W Polsce przemiany te niejednokrotnie prowadzą do degradacji krajobrazu, zarówno przyrodniczego, jak i kulturowego.

W zastraszającym tempie giną na naszych oczach historyczne, kulturowe i przyrodnicze wartości krajobrazu. Ma miejsce wyprzedaż krajobrazu przyrodniczego i kulturowego pod pretekstem rozwoju, a w istocie chęci łatwego zysku. Chaotyczna przestrzennie i architektonicznie zabudowa, w myśl zasady, że każdy u siebie może robić co chce, nie ma nic wspólnego z demokracją, a jest szkodliwa społecznie. Depczemy historię miejsc, uzurpując sobie prawo do dowolnego ich dzielenia, zabudowywania, a nawet nazywania, pogardzając zastanym dziedzictwem setek lat wspólnej na tej ziemi kultury ludzi różnej tradycji, religii, narodowości.

Krajobraz jest najważniejszym elementem otoczenia ludzkiego, jest odziedziczoną, wspólną wartością, której ochrona jest obowiązkiem wszystkich obywateli. Obowiązkiem, którego wrogiem jest populizm i chęć zysku, a z którego wypełnienia rozliczą nas pokolenia następne.

Krajobraz nigdy nie jest anonimowym terenem inwestycyjnym: posiada swoją historię, pamięć, ciągłość. Każdy region posiada swoiste cechy, zarówno krajobrazu przyrodniczego, jak i kulturowego.

Planowanie nie może być koncertem życzeń inwestorów i właścicieli gruntów, lecz musi dopasowywać te życzenia do uwarunkowań wynikających z ochrony ogólnospołecznych wartości, jakimi jest ochrona przyrody i ochrona dóbr kultury.

Każdy krajobraz kulturowy posiada swoją historycznie ukształtowaną sylwetę, elementy tożsamości, wyróżniające go cechy (ukształtowanie terenu, układ urbanistyczny z liniami zabudowy, dominanty, wnętrza urbanistyczne, skalę architektoniczną, osie widokowe, aż po detal architektoniczny czy toponomastykę). Zmiany w krajobrazie, które są nieuniknioną cechą rozwoju, powinny zachodzić w sposób zrównoważony i harmonijny, służąc zachowywaniu regionalnych wartości i odtwarzaniu lub tworzeniu krajobrazów harmonijnych, godzących ochronę przyrody, substancji kulturowej i rozwój zrównoważony.

My, obywatele, żądamy od tych, którzy w naszym imieniu sprawują władzę, ustanowienia i wdrożenia polityki krajobrazowej na wszystkich szczeblach, do czego zobowiązuje nas ratyfikowana europejska konwencja krajobrazowa.

Żądamy przywrócenia planowania przestrzennego, które powinno być zawsze uwarunkowane waloryzacją przyrodniczą i kulturową.

Żądamy od polityków samorządowych i państwowych, ośrodków opiniotwórczych, przedstawicieli środowisk kultury i środków przekazu: ratujmy polski krajobraz przed unifikacją, szpeceniem, dewastacją. Ochrona krajobrazu to nasz wspólny obowiązek.

Żądamy w pierwszej kolejności od samorządów gospodarujących w otoczeniach parków narodowych: niech krajobrazy wokół miejsc o najwyższej wartości przyrodniczej dadzą przykład podnoszenia wartości kulturowej, niech nie będzie tam miejsca dla chaosu przestrzennego, niech zachowają cechy regionalne, dając świadectwo historycznym procesom i lokalnym uwarunkowaniom.

Uczestnicy sympozjum „Krajobraz i park”

Białowieża, 30 stycznia 2009 r.