Leśne przedszkola coraz bardziej popularne

26-28 lipca 2019 r. w bazie terenowej leśnego Przedszkola „Puszczyk” w Osowiczach pod Białymstokiem odbył się Pierwszy Ogólnopolski wZlot Przedszkoli Leśnych. Uczestniczyło w nim ponad 60 dorosłych i kilkanaścioro dzieci.

To był niesamowity czas, prawdziwe święto ludzi kochających leśne przedszkola. Do wZlotowej wioski przybyli zarówno ci, którzy prowadzą leśne przedszkola, jak i ci którzy dopiero planują ich założenie, nauczyciele, rodzice i dzieci, pasjonaci, naukowcy i edukatorzy z całej Polski: z Tychów, Lublina, Bielska-Białej, Gdańska, Gdyni, Szczecina, Warszawy, Poznania, Łubnian, Kielc, Wrocławia, Radomia, Bydgoszczy, Supraśla i Białegostoku. Gościliśmy reprezentantów następujących placówek: „Leśne Smyki”, Leśne Przedszkole „Cztery Żywioły”, „Przygody z Przyrodą”, Przedszkole leśne w Mariewie, „Bezpieczne Gniazdo – Safe Nest”, Leśna Szkoła „Puszczyk”, Przedszkole leśne „Leśne gzubki”, Leśna Baza „Wilczek”, „Bajkowy Las”, Wrocławskie Stowarzyszenie Wychowawców, Projekt „Leśna Baza”, Leśne przedszkole „Jeżyk”, Przedszkole Samorządowe w Piekoszowie, Leśna Grupa, Puszczyk – przedszkole leśne, Leśna Akademia Sztuki, Leśne Przedszkole Dolina Kucyków i Przedszkole Samorządowe w Supraślu.

Było to pierwsze spotkanie twórców i sympatyków leśnych przedszkoli w formule społecznościowej, w której uczestnicy razem gotowali, biwakowali, świętowali i dzielili się radością z bycia członkami tej społeczności. Oprócz części merytorycznej – wykładów, prezentacji i wymiany doświadczeń – bardzo ważny był czas integracji zarówno podczas wspólnego przygotowywania posiłków, jak też wieczornych rozmów pod rozgwieżdżonym niebem.

W części merytorycznej można było posłuchać m.in. Katarzyny Sowy o tym, jak hodować zwierzęta w leśnym przedszkolu, Agaty Preuss o tym jak realizować podstawę programową, Agnieszki Kuźby o storytellingu w pracy w naturze, Agnieszki Kudraszow o tym jak założyć leśną szkołę, Rafała Ryszki o pedagogice przeżyć i szkołach waldorfskich w Niemczech, Katarzyny Timofiejew o brytyjskich forest schools, czy Justyny Gorce-Balut o przydatnej literaturze w pracy z dziećmi w naturze.

Co bardzo istotne wZlotowa wioska była przyjazna i bliska naturze, wolna od jednorazowego naczyń i plastiku, a kuchnia korzystała z lokalnych ekologicznych produktów.

Leśne przedszkola w Polsce

Leśne przedszkola już na dobre wpisały się w polski krajobraz edukacyjny. Powstają kolejne inicjatywy, coraz więcej rodziców dostrzega problem braku ruchu u swoich dzieci. Czasem dochodzi do tego wspomnienie własnego dzieciństwa, a coraz częściej również zauważalne zaburzenia w rozwoju dziecka.

Historia leśnych przedszkoli w Polsce zaczęła się w 2015 r. Pierwszym całkowicie bezbudynkowym przedszkolem działającym przez cały rok było Leśne Przedszkole „Puszczyk” w Białymstoku. W tym samym czasie powstały też dwa leśne przedszkola w Warszawie: „Leśna Grupa” i „Leśna Droga”. W 2016 r. powstały kolejne inicjatywy Leśne Przedszkole „Widnokrąg” w Michałowie, nieistniejący już warszawski „Podkrzaczek”, „Włóczykij” w Ostrołęce, kielecka „Dziupla” czy „Wilczek” w Gdyni. Wcześniej pojawiały się programy letnie lub wprowadzane były elementy metodologii leśnych przedszkoli w placówkach budynkowych – przykładem tego jest działalność fundacji Q Naturze lub Montesoriańskie Szkoły Górskie.

Od 2016 r. działa Polski Instytut Przedszkoli Leśnych, który współpracuje z uczelniami, wspiera powstawanie nowych przedszkoli leśnych. Wypracował on standardy i rekomendacje, a także opracował koncepcję pedagogiczną polskich przedszkoli leśnych. Instytut powstał z inicjatywy Fundacji trzy czte ry! z Białegostoku, a od 2019 r. jest członkiem Forest Kindergarten International Federation oraz inicjatywy Forest Kindergartens for the Future. Do tej pory działania Instytutu objęły ponad 2 tys. osób. Średnio co dwa tygodnie kadra Instytutu prowadzi szkolenia z zakładania, funkcjonowania przedszkoli leśnych, szkolenia nauczycieli, organizuje wizyty studyjne w przedszkolach leśnych oraz warsztaty terenowe. Ponadto Instytut średnio co trzy tygodnie organizuje lub współorganizuje wydarzenia w całej Polsce mające na celu popularyzowanie idei przedszkoli leśnych w naszym kraju. Instytut działa na rzecz przedszkolnej edukacji leśnej w Polsce, aby w efekcie doprowadzić do uzyskania przez leśne przedszkola prawnego statusu przedszkoli. Na chwilę obecną w Polsce działa 45 przedszkoli leśnych, najwięcej w Trójmieście, Poznaniu i Warszawie i ich liczba stale rośnie, brakuje natomiast rozpoznania takiej formy z punku widzenia prawa. Co za tym idzie barierą w powstawaniu nowych przedszkoli są w głównej mierze problemy formalno-administracyjne, niejasne przepisy, które zależą od interpretacji instytucji kontrolujących, brak wsparcia finansowego państwa jak w przypadku tradycyjnych przedszkoli.

Co z nauką?

Rozwój dzieci w przedszkolach leśnych przebiega w pełnej harmonii z przyrodą i z własnymi możliwościami. Dzieci otrzymują szacunek i zaufanie od opiekunów i nauczycieli. Na drodze edukacji przedszkolaki rozwijają samodzielność w działaniu i myśleniu, a także kreatywność. Poznawanie przyrody i nauka przebiega w tzw. procesie „flow”.

Dzieci są w kontakcie ze sobą, mają możliwości podejmowania wyzwań i ryzyka podczas swobodnego eksplorowania leśnego otoczenia, przez co wzrasta ich zdolność do oceny własnych możliwości. Dziecko, które w przedszkolu otrzymało empatię, zrozumienie, które mogło swobodnie wyrażać swoją opinię i być asertywnym, z powodzeniem może podjąć naukę w szkole.

Pierwsza leśna szkoła podstawowa w Polsce

Na Zachodzie Europy terminy „waldkindergarten”, „forest kindergarten” i „forest school” używane bywają zamiennie. W Danii czy we Francji „forest schools” to placówki dla dzieci 4-6/7 lat, nie jest to szkoła podstawowa w naszym rozumieniu. W Wielkiej Brytanii forest schools to programy edukacyjne zazwyczaj trwające kilka tygodni na zasadzie zajęć pozalekcyjnych lub turnusy letnie i około wielkanocne, jak również minimum 6-tygodniowe sesje do szkół i przedszkoli. Leśna Szkoła „Puszczyk”, powstała w Białymstoku w 2018 r. to jedna z pierwszych (może nawet pierwsza) w Europie leśna szkoła podstawowa działająca w trybie ciągłym w oparciu o infrastrukturę terenową i wędrówki do lasu, realizująca podstawę programową, oficjalnie zarejestrowana. W 2018 r. tego typu szkoły powstały też w Rumunii Green School w Cluj-Napoca oraz Szkoła Leśna w Wilnie. W odróżnieniu od szkoły „Puszczyk” oferują one na razie tylko program na poziomie nauczania zintegrowanego.

Skostniały system oświatowy pozostawia polska szkołę w tyle w stosunku do światowych osiągnięć i kierunku w jakim podąża edukacja. W wyniku wprowadzenia reformy oświatowej w podstawie programowej liczba ponad 1800 godzin lekcyjnych przeznaczonych na kształcenie przyrodnicze została zmniejszona do 700 godzin. Obecne prawo w żaden sposób nie reguluje alternatywnych form pracy z dziećmi związanych z edukacją leśną i outdoorem. Edukacja outdoorowa oraz edukacja w poszanowaniu naturalnego rozwoju dziecka – w zgodzie nie tylko z naturą/przyrodą, ale też w zgodzie z indywidualnym rozwojem dziecka, z jego potrzebami, w poszanowaniu ucznia jako człowieka, odkrywcy, jednostki niepowtarzalnej jest odpowiedzią̨ według najnowszych badań i tendencji światowych jest rozwiązaniem w jakim podażą współczesna edukacja.

Szkoła leśna jest odpowiedzią nie tylko na problemy polskiej szkoły, ale też na problemy i wyzwania cywilizacyjne. Ogromne zainteresowanie rodziców i nauczycieli, jakie wzbudza leśna szkołą „Puszczyk”, daje nadzieję, że podobnie jak w przypadku leśnych przedszkoli, jej powstanie stanie się iskrą do rozpalenia całego ruchu leśnych szkół w alternatywnej edukacji, jak również do zmian w podejściu do kształcenia dzieci i młodzieży w publicznych placówkach.

Dorota Zaniewska

Dorota Zaniewska – Koordynatorka ds. rozwoju i współpracy międzynarodowej w Polskim Instytucie Przedszkoli Leśnych (lesneprzedszkola.pl), antropolożka kultury, trenerka edukacji outdoorowej, współzałożycielka Przedszkola Leśnego Puszczyk i Leśnej Szkoły „Puszczyk” w Białymstoku, inicjatorka powołania PIPL.