Nieprzejednany propagator i obrońca ekosystemu morza

Wokół tajemnicy życia na Ziemi 

„Kapitan Cousteau” to jedno z wielu określeń, które przylgnęły do Jacques`a-Yves Cousteau. Był francuskim oficerem marynarki, podróżnikiem, eksploratorem, innowatorem, wynalazcą, działaczem na rzecz ochrony środowiska, producentem filmowym i pisarzem. Znaleźć można jeszcze szereg innych określeń charakteryzujących sylwetkę tego wspaniałego człowieka. Sam Cousteau zwykł się określać jako oceanograficzny technik. Wraz z inżynierem Emilem Gagnanem skonstruował model podwodnych okularów i aparat do oddychania pod powierzchnią wody. Przyczynił się także do skonstruowania łodzi podwodnej zdolnej do eksploracji dna morskiego na głębokości 350 m. Te wynalazki pozwoliły zajrzeć, w dotychczas nieznany, podmorski świat. 

W rzeczywistości był przede wszystkim miłośnikiem przyrody, w szczególności morza. W 1950 roku prom Calypso trafił w ręce Jacques`a Cousteau, który przekształcił go w oceaniczne laboratorium i bazę nurkową. Dawny okręt wojenny stał się orędownikiem pokoju i ochrony środowiska, jednym z najsłynniejszych statków w historii. Przez czterdzieści lat kolejne załogi Calypso prowadziły badania wszystkich oceanów. Z każdej wyprawy przywożono bogatą dokumentację, która stała się podstawą do powstania wielu filmów o życiu w oceanach. Był autorem około 90 znanych na całym świecie filmów przyrodniczych, a także ponad 50 książek, w tym 28-tomowej Encyklopedii Cousteau. Za dokument „Milczący świat” otrzymał w 1956 roku Złotą Palmę w Cannes, a rok później Oscara (ogółem zdobył trzy Oscary i 40 nominacji do Nagród Emmy). Jego książka „Milczący Świat” (1953, współautor Fryderyk Dumas) została przetłumaczona na 22 języki i sprzedała się w ponad 5 milionach egzemplarzy.

To, co wydaje się najcenniejsze w życiu Cousteau to jego nieprzejednana walka o zachowanie życia w oceanach. Nie tylko badał i ukazał nam piękny podwodny świat, ale przede wszystkim starał się go ochronić. Cousteau stał się niekwestionowanym autorytetem moralnym i idolem dla wielu ruchów ekologicznych. Zanim na pokładzie łodzi Calypso wyruszył w podróż po morskich głębinach, niewiele jeszcze mówiło się na temat wpływu człowieka na życie w oceanach, nadmiernej eksploatacji zasobów morskich. Filmy z jego podróży zwróciły uwagę na katastrofalne konsekwencje naszych działań. Powód dla którego zajmował się kręceniem filmów w oceanach podawał następujący: „Przyczyną powstawania moich filmów były szkody poczynione w naturze, w otaczającym nas środowisku. Zacząłem o tym mówić z tym większym zapałem i energią, im bardziej ten problem narastał i stawał się coraz bardziej poważny” (Portal Polskiego Radia).

Podejmował wiele działań w trosce o środowisko, za co został wielokrotnie doceniony. W lipcu 1960 r. Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) zamierzała zrzucić do wody znaczne ilości odpadów radioaktywnych. Cousteau zorganizował publiczną kampanię, która zyskała duże poparcie społeczne. Pociąg wiozący odpady został zatrzymany przez grupę kobiet i dzieci siedzących na torach i zawrócony do miejsca wyjazdu. Był zdecydowanym przeciwnikiem eksperymentów nuklearnych. W 1973 r. założył Towarzystwo Cousteau, mające zajmować się ochroną życia w oceanach. Dziewięć lat później zakłada siostrzaną organizację Zespół Cousteau, której celem było wzmocnienie międzynarodowego wysiłku na rzecz ochrony oceanów. Organizacje te działają do dziś na rzecz ochrony środowiska oceanicznego. W 1977 r. Cousteau otrzymał wspólnie z Peterem Scottem ONZ-owską nagrodę za wkład w ochronę środowiska, a kilka lat później prezydent Stanów Zjednoczonych, Jimmy Carter, przyznał mu Medal Wolności. W 1992 r. został zaproszony na ONZ-owską konferencję na temat ochrony środowiska i rozwoju, a potem został stałym konsultantem ONZ i Banku Światowego.

Czy ogromny wysiłek Jacques`a-Yves Cousteau i tysięcy ludzi, pracujących w założonych przez niego fundacjach, aby ochronić życie w oceanach i przekonać nas do podjęcia skutecznych działań w trosce o oceany, zakończył się sukcesem? Odpowiedź na to pytanie może nam dać przyjrzenie się najnowszym wynikom badań oceniającym kondycję oceanów i mórz. W 2011 r. ukazał się raport podsumowujący raport międzynarodowej grupy badawczej oceniającej stan mórz i oceanów, pracującej pod kierownictwem Alexa D. Rogersa (University of Oxford) i Daniela Laffoley (International Union for the Conservation of Nature). Autorzy opracowania podkreślają, że życie w oceanach wchodzi w fazę wymierania, a wymieranie to jest spowodowane ingerencją człowieka. W raporcie pojawia się zdanie: „Wyniki są szokujące. Prawie w całym ekosystemie widzimy zmiany, które dzieją się szybciej niż myślimy. Tempo tych zmian cały czas przyśpiesza”. Czy kapitan Cousteau przewidywał, że tak się to może skończyć? Obawiam się, że był tego świadomy i nie do końca wierzył, że rozsądek zwycięży i wygramy batalię o życie w oceanach. Świadczyć o tym może poniższy cytat, jakże piękny, ale zawierający nutkę smutku „To jest nasza nadzieja, że dzieci urodzone dzisiaj będą miały 20 lat przed sobą, trochę zielonej trawy pod gołymi stopami, świeże powietrze do oddychania, trochę błękitnej wody do żeglowania i wieloryba na horyzoncie, aby pomarzyć” (Cytaty słynnych ludzi). 

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Cytaty słynnych ludzi: slynne-cytaty.pl/autorzy/jacques-yves-cousteau 
- Portal Polskiego Radia. Jacques-Yves Cousteau – odkrywca podwodnego świata, polskieradio.pl/39/156/Artykul/1459051,JacquesYves-Cousteau-odkrywca-podwodnego-swiata, 6.12.2017
- Rogers A. D., Laffoley D.d`A. 2011. International Earth system expert workshop on ocean stresses and impacts. Summary report. IPSO Oxford.