Puszczańskie bobry na celowniku

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku zezwoliła na odstrzał 10% populacji bobra z Puszczy Białowieskiej. Decyzja stanowi jaskrawy przykład ignorowania przepisów warunkujących odstępstwa od zakazów dotyczących ochrony gatunkowej. Odstrzał wykonywano m.in. przy edukacyjnej ścieżce przyrodniczej oraz w miejscu ochrony orlika krzykliwego, które przewiduje m.in. małą retencję. W sprawie interweniowali m.in. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, „Gazeta Wyborcza” i Włodzimierz Cimoszewicz.

Decyzją z sierpnia 2012 roku Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku zezwolił na odstrzał 8 sztuk bobra europejskiego oraz niszczenie tam w obrębie wsi Teremiski (gm. Białowieża). Powodem wydania decyzji, do której dotarła Pracownia były nory wykopane przez bobry w groblach kilku położonych pod wsią stawów rybnych oraz tworzenie przez bobry rozlewisk zalewających drogi dojazdowe do łąk, co rzekomo uniemożliwiało prace rolne. Jak wynika jednak z relacji mieszkańca Teremisek Adama Wajraka jest to nieporozumienie, ponieważ we wsi od kilku lat nie jest prowadzona działalność rolnicza. Co więcej, szkody powodowane przez bobry w powiecie hajnowskim są znikome na tle innych powiatów województwa.

Ponadto, według rzeczniczki Regionalnej Dyrekcji, stałe podtopienie niektórych terenów powoduje zaniechanie użytkowania kośnego przez właścicieli zalanych łąk, a w konsekwencji sukcesję szuwaru trzcinowego, zakrzaczeń i zadrzewień, co niekorzystnie wpływa na niektóre gatunki ptaków, np. derkacza czy orlika.

Rura zamiast myśliwskiej kuli

Pomijając uchybienia wynikające z kodeksu postępowania administracyjnego, decyzja trafiła do wójta (który nie był stroną w sprawie), natomiast nie została dostarczona właścicielom działek, na których wykonywano odstrzały   zezwolenie naruszało przepisy, o których mowa w art. 52 i 56 ustawy o ochronie przyrody (uop). Według nich zgoda na odstrzał może być wydana w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeśli odstrzał nie ma negatywnego wpływu na populację zwierząt. Zgodnie z informacjami ujętymi w decyzji, komisja RDOŚ wysłana w celu oględzin stwierdziła, iż niektóre stawy zabezpieczono siatką, podczas gdy w groblach innych stawów stwierdzono nory i kanały bobrowe. Komisja oparła swoje stwierdzenia o informacje pochodzące od przedstawiciela wsi Teremiski, a mogły być one   podobnie jak informacja o obecności wydry   niezgodne ze stanem faktycznym. Właściwy sposób i technika zabezpieczenia siatką ma niebagatelne znaczenie   zastosowanie niesprawdzonych lub niefachowo wykonanych zabezpieczeń przed bobrami przynosi więcej szkód niż pożytku.

W decyzji wspomniano jedynie o rozwiązaniach alternatywnych w postaci siatki, podczas gdy literatura wymienia obszerny katalog rozwiązań w zakresie ograniczania problemów powodowanych przez bobry. Są to m.in. pozostawianie stref buforowych wzdłuż cieków i zbiorników, ochrona drzew przed zgryzaniem z wykorzystaniem siatki lub blachy, pokrywanie pni farbą lub klejem, wykorzystanie drutów pod napięciem elektrycznym, urządzenie Clemson, zastosowanie urządzeń przelewowych, np. rur przechodzących przez tamy, i inne. Z istnienia takich rozwiązań urzędnicy RDOŚ doskonale zdawali sobie sprawę, ponieważ parę lat temu realizowali projekt przeciwdziałania szkodom powodowanym przez bobry.

Bóbr   gatunek kluczowy

Oceniając spełnienie drugiej przesłanki wynikającej z art. 52 i 56 uop wpływ decyzji na populacje dziko występujących zwierząt   należy zauważyć, że organ oparł się o szacowaną liczebność bobra w kraju oraz w województwie podlaskim, unikając informacji o liczebności bobra w obrębie Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Puszcza Białowieska. Wynika to niewątpliwie z faktu, iż wg Standardowego Formularza Danych (SDF) w Puszczy znajduje się zaledwie 60 90 bobrów. W Polsce średnia liczebność rodziny bobrowej wynosi około czterech osobników. Wykonanie decyzji   odstrzał 8 osobników   spowodowałby uszczuplenie populacji o ok. 10%, co nie pozwala stwierdzić braku negatywnego wpływu na populację bobra zasiedlającą Puszczę Białowieską. W projekcie zadań ochronnych Natura 2000 (PZO) dla Puszczy Białowieskiej (dokumentu, za którego przygotowanie i wdrożenie odpowiada Dyrektor RDOŚ w Białymstoku) w odniesieniu do bobra przewidziano działania z zakresu ochrony czynnej: ochrona żeremi, tam i rozlewisk oraz nieingerowanie w siedliska bobrów. Dyrektor RDOŚ w Białymstoku jako osoba odpowiedzialna za wdrożenie zadań ochronnych Natura 2000 nie powinien wydawać decyzji sprzecznych z treścią tego dokumentu.

Ponadto, analizując zagrożenia wynikające z wykonania decyzji na siedliska przyrodnicze i dziko występujące populacje innych gatunków zwierząt należy wziąć pod uwagę, że jednym z głównych zagrożeń ujętych m.in. w SDF dla obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska jest spadek poziomu wód gruntowych. Za najważniejszy pozytywny efekt aktywności bobrów uważa się zwiększenie bioróżnorodności środowiska poprzez tworzenie małej retencji wody i zwiększanie powierzchni mokradeł. Zwiększenie małej retencji w Puszczy stanowi cel wielu projektów realizowanych za pokaźne środki publiczne. Wpływ działalności bobra na zwiększenie retencji oraz zwiększanie bioróżnorodności i zagęszczenia zwłaszcza płazów ma w tym przypadku szczególne znaczenie. Odstrzał bobra odbywał się w miejscu wykonywania zabiegów z zakresu ochrony czynnej w ramach projektu LIFE+, którego celem jest ochrona orlika krzykliwego, czyli gatunku, którego ważnym składnikiem pożywienia są płazy.

Nie bez znaczenia jest również fakt, że rozlewiska bobrowe są chętnie zasiedlane przez m.in. bociana czarnego, czyli gatunek, który w omawianym obszarze w ostatnich latach wykazuje spadkowe tendencje liczebności populacji. W Puszczy wilgotność siedliska i obecność bobrów okazały się kluczowymi czynnikami determinującymi występowanie dwóch najważniejszych dla obszaru gatunków dzięciołów   w pobliżu 80% stanowisk bobrów stwierdzono obecność (najczęściej wielokrotną) dzięciołów białogrzbietych. W przypadku 22% uli dzięcioła białogrzbietego ich lokalizacja sąsiadowała z funkcjonującym stanowiskiem bobrów. Nieco ponad 32% rejonów licznych obserwacji dzięcioła białogrzbietego znajdowało się w sąsiedztwie czynnych stanowisk bobra. Podobną dodatnią korelację między występowaniem bobra i dzięcioła trójpalczastego wykazano w Puszczy Knyszyńskiej. W pobliżu siedlisk bobrów koło Teremisek stwierdzono w 2010 roku dwa stanowiska dzięcioła trójpalczastego oraz jedno stanowisko dzięcioła białogrzbietego. Łąki koło Teremisek zasiedlone są licznie przed derkacze.

Jak wynika z PZO Natura 2000 spadek poziomu wód gruntowych i modyfikowanie warunków wodnych stanowią zagrożenie m.in. dla bociana czarnego, gadożera, żurawia, wodnika, słonki, samotnika, torfowisk przejściowych i łęgów. Odstrzał bobrów i likwidacja ich tam   a w konsekwencji wahania poziomu wód   mogą więc mieć negatywny wpływ na szereg siedlisk i wymienionych gatunków ptaków oraz pogłębiać zidentyfikowane zagrożenia dla obszaru. Dlatego też decyzja powinna być analizowana pod kątem wpływu również na wyżej wymienione przedmioty ochrony.

Edukacja po myśliwsku

Innym opisywanym aspektem działalności bobrów jest umożliwianie prowadzenia edukacji środowiskowej. W przypadku wykonania decyzji dyrektora RDOŚ w Białymstoku niektóre z ambon przygotowanych do odstrzału bobrów ustawiono wzdłuż ścieżki edukacyjnej projektu LIFE+. Jak wynika z decyzji dyrektora RDOŚ   trofea bobrów przetrzymywane będą w m.in. w prywatnych mieszkaniach w Teremiskach i Białowieży i zostaną wykorzystane w celach edukacyjnych. Sam odstrzał bobrów, wykonywany w pobliżu ścieżki edukacyjnej i obiektów obserwacyjnych cieszących się zimą powodzeniem ze strony obserwatorów żubrów, może stanowić zagrożenie dla ludzi i dlatego wydaje się być sprzeczny z przepisami prawa łowieckiego. W swoich wystąpieniach do organów mających wpływ na wykonanie decyzji zwróciliśmy uwagę na to, że utworzona już w ramach projektu LIFE+ na północ od Teremisek ścieżka edukacyjna z żywymi bobrami jest zdecydowanie lepszym obiektem do prowadzenia edukacji ekologicznej, niż koncepcja edukacyjna ujęta w decyzji dyrektora RDOŚ w Białymstoku, polegająca na zamontowaniu w prywatnych mieszkaniach wypchanych bobrów, ustrzelonych wcześniej przy wspomnianej ścieżce.

Lasy chronią i strzelają

Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot wystąpiło do dyrektorów RDOŚ i GDOŚ o wstrzymanie wykonania decyzji oraz stwierdzenie jej nieważności. W swoim piśmie wyraziliśmy opinię, iż takie zjawiska jak retencja i co za tym idzie   zwiększanie zagęszczenia gatunków stanowiących pokarm orlika krzykliwego, będące skutkiem naturalnych procesów (w szczególności zaburzeń powodowanych przez bobry), nie powinny być zwalczane. W Puszczy realizowane są wysokobudżetowe projekty, których celem jest właśnie zwiększenie retencji. Budżet tylko jednego takiego projektu, realizowanego przez Lasy Państwowe m.in. na terenie Puszczy, wynosi 176 mln zł, podczas gdy zakres działalności retencyjnej bobrów można porównać z działaniami prowadzonymi we wszystkich krajowych programach małej retencji razem wziętych. Instytucje odpowiedzialne za ochronę i zachowanie przyrody, jak RDOŚ i nadleśnictwa, nie powinny w tym zakresie konkurować z naturalnymi procesami oraz zasiedlającymi Puszczę gatunkami takimi jak bóbr.

Zgodnie z zapisami (zatwierdzonego przez RDLP w Białymstoku) Programu gospodarczo-ochronnego Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Białowieska na lata 2012 2021   ważnym czynnikiem przeciwdziałania osuszaniu terenu jest ochrona ostoi bobra oraz mała retencja, pomimo tego odstrzału bobrów dokonują pracownicy nadleśnictw. Niedopuszczalne jest, by leśnicy jedną ręką podpisywali strategiczne dokumenty nakazujące ochronę bobra, a drugą dokonywali odstrzału tego gatunku.

Adam Bohdan

Wystąpiliśmy do RDOŚ w Białymstoku o uchylenie zezwolenia na odstrzał bobrów w Teremiskach. Jedno z rozlewisk bobrowych znajduje się w okolicy gniazda orlika krzykliwego. Od kiedy w tym miejscu pojawiły się bobry stanowisko to jest stabilne, a ptaki mają zapewnioną odpowiednią bazę żerową. Poza tym pojawił się tam dzięcioł białogrzbiety, a cały teren ze względu na podniesiony poziom wody jest bezpieczniejszy dla gniazdujących ptaków. Jednym z zadań w projekcie jest budowa dwóch progów mających na celu podniesie poziomu wód gruntowych w okolicy gniazda orlika. Mają powstać na obszarze Puszczy Knyszyńskiej w miejscach, gdzie brak jest bobrów. Eliminacja 8 bobrów z tego rejonu puszczy, tj. dwóch rodzin, niesie ogromne zagrożenie dla lokalnej różnorodności biologicznej, w tym dla celów i przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 „Puszcza Białowieska” (np. orlika krzykliwego).

Adam Zbyryt, lokalny koordynator projektu LIFE+ w ostoi Puszcza Białowieska „Ochrona orlika krzykliwego na wybranych obszarach Natura 2000” realizowanego przez Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

Załóżmy, że w Puszczy Białowieskiej jest duże zagęszczenie tego gatunku i rodziny są większe. Co można osiągnąć odstrzałem? Jeśli zabije się po jednym egzemplarzu z kilku rodzin, nic się nie zmieni, jeśli uda się, a to bardzo trudne, zlikwidować jedną konkretną rodzinę w Teremiskach, to na uwolnione przez nią miejsce błyskawicznie wejdzie następna. Praktyka pokazuje, że odstrzały bobrów nic nie dają, w niwelowaniu wyrządzanych przez nie szkód są zaś niezwykle skuteczne proste środki techniczne: rury, płoty, siatka czy pastuchy elektryczne. Ten pomysł jest niedorzeczny i służyć będzie wyłącznie wzbogaceniu czyjejś kolekcji wypchanych zwierząt. Z gospodarczego i biologicznego punktu widzenia jego wykonanie nie przyniesie żadnego efektu.

dr Andrzej Czech, autor krajowego planu ochrony bobra

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (sic!) w Białymstoku podjęła decyzję o odstrzale bobrów w Teremiskach w Puszczy Białowieskiej. Upoważniono do tego oraz do spreparowania (czyli wypchania) upolowanych zwierząt osobę prywatną, łowczego z Białowieży i nadleśniczego z Hajnówki. Rano poproszę o wyjaśnienia. Wstyd. […] Okazuje się, że decyzję podjęto pół roku temu i obowiązuje do końca lutego. Autor decyzji nie wie nic o jej wykonaniu (chodzi o zwierzęta podlegające pełnej ochronie). Popis niekompetencji. „Znajomym”, którzy uważają, że to słuszna decyzja chcę zwrócić uwagę, że nie mówimy tu o wałach odrzańskich, tylko o środku Puszczy Białowieskiej. Odstrzelenie iluś bobrów nie ochroni stawów, ponieważ zaraz pojawią się nowe. Brzegi stawów trzeba wykładać metalową siatką. Zniszczenie tam też nie ma sensu, bo będą odbudowane. Skuteczne sposoby na zmniejszenie rozlewisk są znane i tanie (rury w tamach). Mądrość nie polega na zabijaniu zwierząt, ale na roztropnym ułożeniu warunków życia obok siebie.

Włodzimierz Cimoszewicz, senator, mieszkaniec Puszczy Białowieskiej, były myśliwy, były premier i minister spraw zagranicznych

Przywoływanie orlika w kontekście odstrzału bobrów to totalne nieporozumienie. Z punktu widzenia orlika jest wręcz przeciwnie. Rozlewiska przyciągają płazy, te zaś stanowią istotną część jadłospisu orlików. Można powiedzieć, chociażby w kontekście Narewki, że bobry wykonują znaczącą część istotnych z punktu widzenia projektu prac.

Roman Kalski, dyrektor biura PTOP

Wykorzystane materiały:
- Bashinskiy I.V. 2008. The effect of beaver (Castor fiber Linnaeus, 1758) activity on amphibian reproduction. Inland Water Biology. October 2008, Vol. 1, Issue 4, pp. 326 331.
- Czech A. 2007. Krajowy plan ochrony gatunku bóbr europejski Castor fiber. Kraków.
- Czech A. 2010. Wilk. Żubr. Bóbr. Kampania na rzecz ograniczania szkód. Fundacja Zielone Płuca Polski.
- Czech A., Jermaczek A. 2005. Jak ograniczać konflikty między bobrem a człowiekiem? Klub Przyrodników.
- Kajzer K., Sobociński W. 2012. Określenie czynników determinujących populacje dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos i dzięcioła trójpalczastego Picoides tridactylus w Puszczy Białowieskiej.
- Rosell F., Bozsser O., Collen P., Parker H. 2005. Ecological impact of beavers Castor fibre and Castor Canadensis and their ability to modify ecosystems Mammal Society, Mammal Review 35.
- Tumiel T. 2008. Współwystępowanie dzięcioła trójpalczastego i bobra w Puszczy Knyszyńskiej [w:] Chętnicki W. (red.) Materiały XI Przeglądu Działalności Studenckich Kół Naukowych Przyrodników, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok: 45 49.
- Walankiewicz W., Czeszczewik D. 2010. Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus na obszarze Puszczy Białowieskiej: Rozmieszczenie, dynamika, zagrożenia i perspektywy przetrwania populacji [materiały do PZO Natura 2000].
- Walankiewicz W., Czeszczewik D., Chylarecki P. 2010. Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos na obszarze Puszczy Białowieskiej w 2010 roku.
- bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,13391791,Ekolodzy_protestuja__Odstrzal_osmiu_bobrow_nie_ma.html 

---

Działania Stowarzyszenia Pracownia na rzecz Wszystkich Istot polegające na nadzorowaniu zarządzania Puszczą Białowieską finansowane są ze środków Fundacji im. Stefana Batorego.