Dlaczego nosorożce wymierają?

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Kiedyś naszą planetę zamieszkiwały ssaki i ptaki naprawdę sporych rozmiarów. Określa się je terminem megafauna. Jej przedstawicielami w plejstocenie były np. mamuty czy inne trąbowce, lwy workowate, ptaki moa, lemury olbrzymie, megalania czy tygrys szablozębny. Większość z nich zniknęła na przestrzeni ostatnich 80 tysięcy lat, a wymarły zupełnie 10 tysięcy lat temu. Do tej grupy należał też nosorożec włochaty. Były to naprawdę potężne zwierzęta, miały wysokość dwóch metrów i pięć metrów długości, ważyły ponad trzy tony. Występowały w całej Eurazji, od Syberii po południowe krańce kontynentu. Żyły w plejstocenie na terenie Polski. W Muzeum Przyrodniczym Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie znajduje się jedyny na świecie kompletny okaz tego gatunku.

Dzisiaj już wiemy, że wyginięcie przedstawicieli megafauny było spowodowane działaniami człowieka. Relacje czasowe pomiędzy przybyciem człowieka a wyginięciem określonych gatunków megafauny, wskazują, iż głównym czynnikiem powodującym wymieranie ssaków od początku późnego plejstocenu był człowiek (Sandom et al. 2014).

Za współczesnych przedstawicieli megafauny uznaje się słonie, żyrafy, hipopotamy, niedźwiedzie, żubry (bizony), łosie i inne z jeleniowatych. Do tego grona należą także współczesne nosorożce.

Współcześnie na świecie występuje już tylko pięć gatunków nosorożców. Nosorożec indyjski, jawajski i sumatrzański występują w Azji, z kolei nosorożca białego oraz czarnego spotkać możemy w Afryce. Los wszystkich nosorożców stoi pod znakiem zapytania. Nosorożec jawajski, sumatrzański i czarny uznawane są za krytycznie zagrożone wyginięciem (kategoria CR według IUCN), a nosorożec indyjski jako narażony na wyginięcie (kategoria VU). Nosorożec biały uznawany jest jako gatunek niższego ryzyka (kategoria NT) (The IUCN Red List of…).

Nosorożce to piękne, majestatyczne zwierzęta, wzbudzające sympatię u wielu z nas. Są roślinożercami spożywającymi dziennie dziesiątki kilogramów liści, gałązek, owoców i trawy. Połowę życia spędzają na tej czynności. Są doskonale rozpoznawalne z uwagi na wyjątkowo grubą, pofałdowaną skórę i wydatny róg. Nauka dostarcza dzisiaj coraz więcej dowodów świadczących o bogatym życiu emocjonalnym zwierząt. Nosorożce również są bardzo uczuciowe, potrafią być czułe i łagodne, zakochują się, potrafią się opiekować sobą nawzajem. Każdy z nich ma osobowość, określony temperament. Potrafią się bawić, cieszyć i smucić.

Przekleństwem dla nosorożców okazał się jego róg – podstawowa broń nosorożca. Stał się przyczyną ich nieomal całkowitej zagłady. Historyczne wzmianki o leczniczych zastosowaniach rogów sięgają tysięcy lat. Współcześnie róg nosorożca w postaci zmielonej wykorzystywany jest w tradycyjnej medycynie chińskiej jako afrodyzjak, w leczeniu gorączki, migreny, wrzodów, reumatyzmu, artretyzmu, chorób serca czy wątroby oraz przeciwko chorobom skórnym. Pod względem chemicznym róg nosorożca niewiele się różni od paznokci, kopyt i rogów bydła czy antylop. Badania jednoznacznie dowiodły, że róg nosorożca nie ma żadnego znaczenia leczniczego (Amin et al. 2003). Jednak irracjonalna wiara w cudowne właściwości proszku utrzymuje się i rynek medycyny alternatywnej Chinach, Indiach czy Wietnamie sprawił, że w ostatnich dekadach sprzedaż rogów stała się nawet bardziej opłacalna niż handel narkotykami.

Nosorożce są chronione przepisami Konwencji Waszyngtońskiej (CITES), jednak to zdecydowanie za mało. Tworzy się specjalne parki narodowe dla nosorożców. Sięga się nawet po tak radykalne środki jak obcinanie rogów nosorożcom żyjących na wolności. Ma to zniechęcić kłusowników do zabijania takich osobników. W Zimbabwe stworzono specjalne oddziały wojskowe patrolujące tereny, na których żyją nosorożce, i strzelające bez ostrzeżeń do kłusowników. Jeżeli zabijanie dzikich nosorożców będzie postępowało w dotychczasowym tempie, zwierzęta te mogą nie przetrwać nawet najbliższych kilku lat.

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Amin R., Bramer M., Emslie R. 2003. Intelligent Data Analysis for Conservation: Experiments with Rhino Horn Fingerprint Identification. W: Macintosh A., Ellis R., Coenen F. (red.) Applications and Innovations in Intelligent Systems X. Springer, London.
- Sandom C., Faurby S., Sandel B., Svenning J.-C. 2014. Global late Quaternary megafauna extinctions linked to humans, not climate change. „Proceedings of the Royal Society B” 281(1787): 20133254. doi.org/10.1098/rspb.2013.3254.
- The IUCN Red List of Threatened Species; iucnredlist.org/ [dostęp: 7.04.2024].