W stronę wspólnego krajobrazu: ludzie, rysie i wilki

W listopadzie 2024 r. w Transgranicznym Ośrodku Edukacji Ekologicznej w Zalesiu koło Szczecina, odbyły się warsztaty „W stronę wspólnego krajobrazu: ludzie, rysie i wilki”, których głównym celem było zaprezentowanie konkretnych rozwiązań dotyczących łagodzenia konfliktów między człowiekiem a dużymi drapieżnikami na polsko-niemieckim pograniczu.

Warsztaty stanowiły również przykład praktycznej realizacji koncepcji rewildingu. Organizator wydarzenia Rewilding Oder Delta w relacji podawał: „Obecnie, dzięki działaniom z zakresu rewilding, takim jak odbudowa zasobów przyrodniczych, reintrodukcja oraz działania edukacyjne, gatunki te wracają na zamieszkiwane pierwotnie tereny. Kluczowy w tym procesie jest dialog pomiędzy środowiskiem naukowym a przedstawicielami administracji oraz lokalną społecznością, tak, aby zapewnione były optymalne warunki do życia zarówno dla ludzi, jak i dzikich zwierząt”.

Pierwszy dzień: wyzwania i rozwiązania dotyczące wilków

Pierwsza część warsztatów poświęcona była koegzystencji ludzi i wilków. Uczestnicy mieli okazję wysłuchać prelekcji ekspertów, którzy przedstawili różne aspekty tego zagadnienia. Miałam przyjemność rozpocząć spotkanie prezentując wykład „Przyszłość koegzystencji ludzi i wilków w Europie – wyzwania i możliwości”, w którym omówiłam kluczowe aspekty dotyczące ochrony wilków, ich roli w ekosystemie oraz wyzwań związanych z ich obecnością w krajobrazie kulturowym. Skupiłam się na perspektywach harmonijnego współistnienia ludzi i tych drapieżników, analizując zarówno aktualne zagrożenia, jak i dostępne strategie minimalizowania konfliktów. W swojej prezentacji poruszyłam także temat planowanych zmian w statusie ochronnym wilka w ramach Konwencji Berneńskiej¹ oraz ich potencjalnego wpływu na przyszłość populacji tego gatunku w Europie.

Krzysztof Adamczak z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie przedstawił temat „Wilki w Polsce – ocena szkód, strategie, rekompensaty i łagodzenie konfliktów”, omawiając mechanizmy odszkodowawcze oraz metody minimalizowania szkód wyrządzanych przez wilki w gospodarstwach rolnych.

Heiner Schumann z Instytutu Johanna Heinricha von Thünena – Federalnego Instytutu Badawczego Obszarów Wiejskich, Leśnictwa i Rybołówstwa (Instytut Ekosystemów Leśnych) przedstawił temat „Wilki w Niemczech – monitoring, ocena szkód i łagodzenie konfliktów”, omawiając metody monitoringu populacji wilków, sposoby oceny szkód oraz strategie ich minimalizowania w niemieckim systemie zarządzania tym gatunkiem.

Janina Pankratz, specjalistka ds. ochrony gatunków w Starostwie Powiatu Pomorze Przednie-Greifswald przedstawiła wykład dotyczący populacji wilków w regionie, omawiając aktualne dane liczbowe, metody monitoringu oraz wyzwania związane z koegzystencją tego gatunku z lokalnymi społecznościami. W swojej prezentacji skupiła się na dynamice wzrostu populacji wilków, przypadkach szkód wyrządzanych przez te drapieżniki oraz działaniach podejmowanych w celu ich minimalizowania.

Warto podkreślić, jak istotne są wspomniane działania prewencyjne mające na celu minimalizowanie szkód wyrządzanych przez wilki. W ramach tych działań stosuje się różnorodne metody ochrony zwierząt hodowlanych, takie jak: wzmocnione ogrodzenia elektryczne, obecność psów pasterskich oraz doradztwo dla rolników w zakresie najlepszych praktyk zabezpieczania stad.

Dr inż. Aleksandra Kraśkiewicz oraz Jacek Więckowski z Zachodniopomorskiego Towarzystwa Przyrodniczego przedstawili wykład „Idea wilczych parków”. Podczas prezentacji poruszyli zagadnienia związane z ich funkcjonowaniem oraz rolą w minimalizowaniu konfliktów na styku działalności człowieka i dzikiej przyrody.

Pierwszy dzień warsztatów zakończył swoim wykładem Lech Jędras (Wilki z Doliny Odry), który omówił zagadnienia dotyczące etycznej fotografii przyrodniczej. W trakcie wystąpienia fotograf podkreślał znaczenie unikania ingerencji w naturalne zachowania wilków.

Wieczorem oglądaliśmy diaporamy ze zdjęciami wilków autorstwa fotografki Sylwii Rylowskiej oraz fotografów Fernando Schmidta i Lecha Jędrasa. Przez cały czas trwania warsztatów uczestnicy mogli oglądać wystawę fotografii dużych drapieżników, która stała się inspiracją do wielu rozmów i dyskusji.

Drugi dzień: wyzwania związane z reintrodukcją rysia

W drugim dniu skupiliśmy się na rysiach oraz ich współistnieniu z człowiekiem. Dr inż. Aleksandra Kraśkiewicz przedstawiła wykład „Powrót rysia na Pomorze Zachodnie – program reintrodukcji”, w którym zaprezentowała założenia oraz realizację projektu przywracania tego gatunku w północno-zachodniej Polsce. Przybliżyła uczestnikom również interesujące aspekty dotyczące biologii i ekologii rysi, w tym skład diety oraz zachowania tych kotowatych. Ekspertka opowiedziała o kluczowych wyzwaniach związanych z reintrodukcją, takich jak: adaptacja drapieżników do nowych warunków oraz metody monitorowania rysi po ich wypuszczeniu na wolność. Podkreśliła znaczenie badań telemetrycznych i obserwacji śladów ich obecności, a także rolę zespołu interwencyjnego zajmującego się monitorowaniem reintrodukowanych osobników. Wykład wzbogaciły piękne zdjęcia oraz ciekawostki z życia rysi, co pozwoliło uczestnikom lepiej zrozumieć ich ekologię i zachowanie.

W ramach tej części warsztatów uczestnicy wysłuchali również mojego wykładu „Ludzie i rysie – wyzwania i rozwiązania w koegzystencji”. Omówiłam kluczowe zagadnienia dotyczące współistnienia rysi z lokalnymi społecznościami oraz istotne aspekty ich ochrony. Przedstawiłam status ochrony rysia w Europie oraz rozwiązania wspierające koegzystencję. Podkreśliłam, jak ważne jest wykorzystanie mediów do promowania rzetelnych informacji na temat rysi i ich ochrony. Konieczne są działania zapobiegające konfliktom, takie jak edukacja społeczeństwa, nie tylko w zakresie systemu rekompensat, ale także prowadzona przez tzw. zespoły interwencyjne bezpośrednio w miejscach wystąpienia konfliktu. Istotne jest również korzystanie z doświadczeń regionów, w których udało się skutecznie zredukować konflikty, oraz wprowadzanie programów edukacyjnych już na poziomie szkolnym.

Podczas wykładu przybliżyłam wyniki badań dotyczących poziomu akceptacji rysia w Niemczech, które nie wykazały istotnych różnic między obszarami, gdzie ryś występuje, a tymi, gdzie go nie ma. Zwróciłam także uwagę na konieczność utrzymania drożności korytarzy migracyjnych, umożliwiających swobodne przemieszczanie się rysi między różnymi obszarami, co jest kluczowe dla stabilności populacji rysia.

Istotnym punktem programu był spacer przyrodniczy, który pozwolił uczestnikom lepiej zrozumieć obecność rysi w krajobrazie. Podczas spaceru specjaliści przybliżyli metody monitorowania tego gatunku. Zwieńczeniem warsztatów była praktyczna prezentacja sprzętu telemetrycznego wykorzystywanego w badaniach rysi, przeprowadzona przez Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze.

Podsumowanie

Warsztaty „W stronę wspólnego krajobrazu: ludzie, rysie i wilki” stały się nie tylko platformą do zdobywania wiedzy, ale także przestrzenią wymiany doświadczeń i budowania porozumienia między różnymi grupami interesariuszy. Uczestnicy podkreślili potrzebę dalszej współpracy między Polską a Niemcami w zakresie monitoringu i łagodzenia konfliktów oraz zwrócili uwagę na kluczową rolę edukacji społecznej w kształtowaniu postaw sprzyjających koegzystencji ludzi i dużych drapieżników.

Podkreślono również konieczność powołania zespołów interwencyjnych, które mogłyby skutecznie reagować na sytuacje konfliktowe. Warsztaty stanowiły przykład udanej realizacji koncepcji rewildingu, wyznaczając kierunki dalszych działań na rzecz ochrony dużych drapieżników.

Dzięki zaangażowaniu organizatorów i ekspertów wydarzenie to przyczyniło się nie tylko do pogłębienia wiedzy o dużych drapieżnikach, ale przede wszystkim do wypracowania konkretnych rozwiązań w sytuacjach konfliktowych. Koegzystencja nie oznacza całkowitego wyeliminowania konfliktu, lecz umiejętność życia z nim. Dlatego skuteczne strategie powinny opierać się na wielodyscyplinarnych metodach, uwzględniających zarówno aspekty przyrodnicze, jak i społeczne.

W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele różnych grup interesariuszy z obu krajów, w tym urzędnicy, leśnicy, członkowie organizacji pozarządowych, turyści oraz lokalni mieszkańcy. Ich obecność była kluczowa, ponieważ stworzyła przestrzeń do otwartej dyskusji i wymiany doświadczeń między osobami reprezentującymi różne perspektywy.

Nie ulega wątpliwości, że tego typu spotkania mają szczególne znaczenie na terenach transgranicznych, gdzie współpraca i wymiana doświadczeń odgrywają kluczową rolę w skutecznej ochronie przyrody oraz wzajemnym wsparciu. Wydarzenie zostało przyjęte z dużym entuzjazmem.

Organizatorami warsztatów byli: Rewilding Oder Delta, Praca Przyrodnika Sp. z o.o., partnerem Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze.

Warsztaty odbyły się w ramach projektu LIFE22-NAT-PL-LIFE LYNX PL LT DE: „Rozszerzanie zasięgu populacji rysia w północnej Polsce”, finansowanego przez Komisję Europejską.

Katarzyna Kozyra-Zyskowska

Katarzyna Kozyra-Zyskowska – teriolożka, doktor w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych w dyscyplinie nauki biologiczne. Koordynowała i realizowała liczne projekty dotyczące teriofauny, w tym inwentaryzacje przyrodnicze, warsztaty edukacyjne dotyczące ssaków, tropienia wilka, rysia oraz zagadnień związanych z koegzystencją. Prowadziła monitoringi dużych drapieżników, m.in. dla Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska. Opracowywała plany zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 w odniesieniu do wilka, rysia, wydry i bobra. Współtworzyła monografie ssaków oraz metodyki Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska dla wydry i bobra. Jest autorką ekspertyz dotyczących minimalizowania efektu bariery dla ssaków. Jako autorka i współautorka publikacji naukowych zajmuje się tematyką ochrony teriofauny. W swoich badaniach koncentrowała się m.in. na analizie genetycznej, modelowaniu, korytarzach ekologicznych i faunistyce. Od 2025 r. w stowarzyszeniu Rewilding Oder Delta zarządza zespołem Wildlife Comback (Poland) i zajmuje się zagadnieniami związanymi z powrotem dzikich zwierząt, monitoringiem przyrodniczym, korytarzami ekologicznymi i koegzystencją ludzi i ssaków.

Źródła:
- Faye L. Whiley, Joseph Tzanopoulos, Public acceptance of Eurasian lynx (Lynx lynx) in Germany, „Journal for Nature Conservation”, 10.1016/j.jnc.2023.126535, 77, (126535), (2024).

Przypisy:
1. 7 marca 2025 r. wilk zostanie przeniesiony do III załącznika Konwencji Berneńskiej, co oznacza zmianę jego statusu ochronnego.