Czy zbliżamy się do punktów krytycznych dla klimatu?

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Raporty naukowe dokumentujące krytyczny stan naszej biosfery ukazują się z coraz większą częstotliwością. Dziesięć lat temu w książce wydanej przez Pracownię na rzecz Wszystkich Istot, której byłem współautorem, wyraziłem taką opinię: „Nasza biosfera jest chora. Mamy planetę, która zachowuje się jak zainfekowany organizm. Każdy element biosfery ulega destrukcji i to coraz szybciej. Przez ostatnie 25 lat nie został opublikowany żaden naukowy artykuł, który by zaprzeczył temu twierdzeniu” (Skubała, Kukowka 2010). I nic się nie zmieniło, scenariusze kreślone przez naukowców są coraz dramatyczniejsze. Ciekawy byłby wynik konkursu na artykuł naukowy, który wzbudza wśród czytelników największe przerażenie. Czy wygrałby artykuł dotyczący granic planetarnych, które wyznaczają bezpieczną strefę dla Ziemi, dopóki nie są przekraczane (Rockström et al. 2009)? A może ubiegłoroczny raport Międzyrządowej Platformy do spraw Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu (IPBES), anonsujący, że milion gatunków jest zagrożonych wyginięciem (Summary for policymakers…), czy też artykuł z „Nature” autorstwa Xu i współautorów, którzy przestrzegają, że krytyczny wzrost globalnej temperatury powyżej 1,5°C możemy osiągnąć już w 2030 r. i porównują naszą sytuację do rozpędzonego pociągu towarowego (Xu et al. 2018). Ja mam swojego faworyta w takim rankingu.

W 2008 r. grupa specjalistów w zakresie klimatologii, fizyki oceanów oraz analityków zajmujących się wpływem ludzkości na systemy Ziemi pod kierunkiem Timothy Lentona z University of East Anglia wyróżniła 13 „punktów krytycznych” dla systemu klimatycznego. Przestrzegali, aby społeczeństwo nie pogrążyło się w fałszywym poczuciu bezpieczeństwa obserwując powolne globalne zmiany klimatu. Ich synteza wskazuje, że różnorodne elementy klimatu mogą osiągnąć swój krytyczny punkt w ciągu tego stulecia w warunkach antropogenicznej zmiany klimatu. Jako największe zagrożenie oceniali zanik pokrywy lodowej w Arktyce i na Grenlandii. Ale co najmniej pięć innych punktów krytycznych może wkrótce zostać przekroczonych (Lenton et al. 2008).

Minęło 11 lat i w „Nature” ukazuje się analiza grupy światowej sławy klimatologów, oceanografów i biologów ostrzegająca przed zbliżającą się katastrofą ekologiczną. Stwierdzają, że 9 z 13 „punktów krytycznych” już zostało uaktywnionych. Oznacza to, że niedługo mogą one uruchomić kaskadę zdarzeń gwałtownie pogarszających sytuację klimatyczną na Ziemi (Lenton et al. 2019). Te 9 punktów krytycznych dla klimatu Ziemi, które już się uaktywniły są następujące:

• Częste susze wyniszczające amazońskie lasy deszczowe
• Zmniejszenie zasięgu lodu morskiego w Arktyce
• Osłabienie cyrkulacji wód w Atlantyku
• Pożary i plagi szkodników niszczące lasy borealne
• Wymieranie Wielkiej Rafy Koralowej
• Nasilone topnienie pokrywy lodowej Grenlandii
• Topnienie wieloletniej zmarzliny
• Nasilone topnienie pokrywy lodowej w Antarktydzie Zachodniej
• Nasilone topnienie pokrywy lodowej w Basenie Wilkesa w Antarktydzie Wschodniej.

Zdaniem autorów to realne „egzystencjalne zagrożenie dla cywilizacji” i znaleźliśmy się w stanie zagrożenia planetarnego. Pragnąc uniknąć katastrofy, musimy podjąć nadzwyczajne, kryzysowe środki. Działania międzynarodowe – nie tylko słowa – muszą to odzwierciedlać. Prof. Lenton, główny autor artykułu, stwierdził, że: „Mogliśmy już przekroczyć próg kaskady powiązanych punktów krytycznych… dzieci (strajkujące dla klimatu) mają rację: widzimy potencjalnie nieodwracalne zmiany w systemie klimatycznym lub są one bardzo blisko” (Climate emergency…).

Gdy 20 lat temu Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) po raz pierwszy wspomniał o „punktach krytycznych” dla klimatu, uważał, że wzrost temperatury o 5°C może prowadzić do przekroczenia punktów krytycznych. Zdaniem autorów opublikowanych właśnie badań wiele wskazuje na to, że zmiany te mogą nastąpić już przy wzroście o 1-2°C. Przypomnijmy, że globalna temperatura jest już wyższa o 1,1°C w stosunku do czasów przedindustrialnych. A do końca wieku przy kontynuacji scenariusza bussiness as usual globalne ocieplenie może sięgnąć 3-6°C. Na razie Ziemia zmierza w kierunku „szklarniowego” klimatu. Widzimy, że za chwilę klimat, biosfera i nasza cywilizacja może się posypać jak kostki domina. Czy już utraciliśmy kontrolę nad klimatem?

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Climate emergency: world 'may have crossed tipping points’. The Guardian, 27 November 2019, theguardian.com/environment/2019/nov/27/climate-emergency-world-may-have-crossed-tipping-points; , dostęp 5.02.2020.
- Lenton T. M., Held H., Kriegler E., Hall J. W., Lucht w. et al. 2008. Tipping elements in the Earth's climate system. PNAS 105(6): 1786-1793.
- Lenton T. M., Rockström J., Gaffney O., Rahmstorf S., Richardson K. et al. 2019. Climate tipping points – too risky to bet against. Nature 575: 592-595.
- Skubała P., Kukowka I. 2010. Zrozumieć przyrodę na nowo. 10 zasad jak uczyć o przyrodzie, by budować motywację do działań ekologicznych. Zeszyty Ekologiczne, Zeszyt 1. Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Bystra.
- Rockström J., Steffen W., Noone K., Persson Å., Chapin F.S. et al. 2009. A safe operating space for humanity. Nature 461: 472-475.
Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services; ipbes.net/document-library-catalogue/summary-policymakers-global-assessment-report-biodiversity-ecosystem; dostęp 5.02.2020.
- Xu Y., Ramanathan V., Victor. D.G. 2018. Global Warming will happen faster than we think. Nature 564: 3032.