Redukcja

Infracienkie

Poruszając się między światem biologii i sztuk wizualnych nie sposób kwestionować powtarzalności układów, wzorów, w których jesteśmy połączeni. Ten „most” między naukami przyrodniczymi i humanistycznymi jest jednym z najbardziej fascynujących obszarów. Jesienne wieczory to idealny czas na eksperymenty z mikroskopem, wizyty w galeriach sztuki, przyglądanie się człowiekowi w jego fascynującej złożoności. Od jazzu, przez abstrakcjonizm do budowy komórki nerwowej i sieci połączeń, dzięki którym to wszystko jakoś działa.

Przykładem jest przywoływana przez Erica Kandela twórczość portrecisty Chucka Close’a, który mimo ograniczeń związanych z prozopagnozją, dzięki pikselowaniu obrazu na pojedyncze „komórki” jest w stanie rozpoznawać twarze¹.

W przypadku Close’a interesująca jest technika artystyczna pomagająca zapamiętać twarz przez „spłaszczenie” wizerunku (na przykład w postaci przeniesienia go na medium fotografii). Jak pisze Kandel, oglądając twarz w rzeczywistych wymiarach, przy najmniejszym ruchu twarz zmienia się, zniekształca, dlatego osoba z prozopagnozją nie jest w stanie jej rozpoznać. Aby namalować portret artysta kładzie na fotografii płytkę z pleksii i „pikselizuje” wizerunek, dzieląc go na tysiące drobnych komórek. Poszczególne komórki tworzą portret. Technika Close’a ewoluowała od postaci prostego, powielanego znaku podstawowego (kropka) do malowania w każdej komórce małego obrazu abstrakcyjnego złożonego z koncentrycznych kręgów – wielobarwnych obręczy, które z odległości stwarzają złudzenie pojedynczego koloru i tworzą rozedrgany, wiarygodny portret. Artysta stworzył dzięki temu unikatowy, własny styl twórczy. W kontekście teorii kandelowskiego „mostu” między naukami neurobiologicznymi a sztuką abstrakcyjną zestawienie rysunków morfologii komórki nerwowej Santiago Ramona y Cajala oraz rysunków wyizolowanych „znaków” w obrazach artystów współczesnych jest ciekawym zobrazowaniem relacji między podstawowym elementem a całością, skalą mikro i makro. W perspektywie humanistycznej to fascynująca analogia, inspiracja i trop w stronę dylematów związanych z sztuczną inteligencją, która już uosobiona – operuje, projektuje, komponuje muzykę i maluje obrazy. Skopiowane w algorytmach sieci neuronalne zaczynają z nami dyskutować o futurystycznych wizjach, które nie są już literacką fikcją rodem z Lema.

Dagmara Stanosz

Bibliografia:
- Kandel Eric R., Reductionism in art and brain science. Bridging the two cultures, New York 2016.
- Kandel Eric R., Zaburzony umysł. co nietypowe mózgi mówią o nas samych, Kraków 2022.
- Chuck Close, chuckclose.com [dostęp 05.11.23].
- Rysunki neuronów Ramona y Cajala, Ramón y Cajal wyjaśnił na tych rysunkach jak mózg działa – yes, therapy helps! (yestherapyhelps.com) [dostęp 05.11.2023].

Przypis:
1. Ludzie mający uszkodzenie przedniego fragmentu tego obszaru cierpią na prozopagnozję, w przypadku uszkodzenia tylnego obszaru w ogóle nie rozpoznają twarzy jako twarzy (tzw. apercepcyjna agnozja twarzy).