Zanim będzie za późno. Apel o moratorium na wycinkę starych drzew do czasu reformy lasów

Kwestia lepszej ochrony i reformy zarządzania lasami w Polsce stała się tematem głównego nurtu w dyskursie publicznym. Niewątpliwie kamieniem milowym w dyskusji na temat konieczności poprawy ochrony lasów w Polsce były dwa wydarzenia, oba związane z antyprzyrodniczą i antyspołeczną polityką rządu Zjednoczonej Prawicy. W marcu 2016 r. minister środowiska Jan Szyszko zatwierdził aneks do planu urządzenia lasu (PUL) dla Nadleśnictwa Białowieża, czym zapoczątkował masowe wycinki Puszczy Białowieskiej¹. Leśnicy wycięli 200 tys. m³ drzew, z czego połowę z chronionych dotychczas drzewostanów ponadstuletnich. Okazało się, że jako społeczeństwo jesteśmy bezsilni i nie możemy skontrolować legalności tych wycinek w sądzie administracyjnym². O ochronę Puszczy musieliśmy upomnieć się w instytucjach europejskich – wspólnie z koalicją Kocham Puszczę złożyliśmy w tej sprawie skargę do Komisji Europejskiej. Finalnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) najpierw wstrzymał wycinki w Puszczy Białowieskiej³, następnie potwierdził, że naruszają one prawo⁴.

Lasy bez ochrony

Drugim wydarzeniem była nowelizacja ustawy o lasach przeprowadzona w grudniu 2016 r., podczas której zwolniono gospodarkę leśną z zakazów obowiązujących w stosunku do chronionych gatunków roślin i zwierząt⁵. Takie generalne odstępstwa polegające na płoszeniu, niepokojeniu, niszczeniu i zabijaniu czy dewastacji siedlisk bądź stanowisk chronionych gatunków są sprzeczne z zapisami dyrektywy ptasiej i siedliskowej. Oba naruszenia mają charakter strukturalny, ponieważ dotyczą zatwierdzania PUL dla każdego z 429 nadleśnictw w Polsce i mają wpływ na ochronę przyrody w lasach publicznych na ¼ powierzchni naszego kraju. Z uwagi na te naruszenia w lutym 2017 r. Pracownia na rzecz Wszystkich Istot zainicjowała i złożyła wspólnie z WWF i Fundacją Frank Bold skargę do Komisji Europejskiej w związku z niedostosowaniem polskiej ustawy o lasach do prawa europejskiego. Komisja uwzględniła argumenty zawarte w skardze i w lipcu 2018 r. wszczęła przeciwko Polsce procedurę naruszenia prawa i wystosowana do Polski tzw. uzasadnioną opinię. Bezczynność polskich władz zadecydowała o skierowaniu w 2021 r. skargi do TSUE⁶. Wyrok Trybunału z 2 marca 2023 r.⁷ potwierdził, że ustawa o lasach narusza prawo UE, a więc jako strona społeczna mamy legitymację do domagania się reformy gospodarki leśnej w Polsce.

Lasy ze społecznym poparciem

Masowe i nielegalne wycinki Puszczy Białowieskiej przyniosły jeszcze jedną zmianę. Wyzwoliły iskrę, od której zapalił się ruch społeczny sprzeciwiający się postrzeganiu lasów jako fabryki desek i domagający się  ochrony przyrody w lasach i włączenia obywateli i obywatelek w proces podejmowania decyzji o naszym wspólnym majątku jakim są lasy. Ruch leśny jest dzisiaj liczony w setkach inicjatyw i dotyczy ochrony nie tylko lasów przyrodniczo cennych jak Puszcza Karpacka czy Pogórze Przemyskie, ale także lasów ważnych dla lokalnych społeczności jako ich najbliższe sąsiedztwo⁸. Szerokie poparcie dla zwiększenia ochrony polskich lasów pokazują także badania opinii publicznej⁹. Aż 75% ankietowanych osób domaga się zwiększenia powierzchni lasów, na których nie prowadzi się wycinek. 78% Polek i Polaków uważa, że priorytetem Lasów Państwowych powinna być ochrona przyrody. Aby usystematyzować społeczne postulaty i zjednoczyć wokół tematu ochrony lasów, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot zainicjowała prace nad wspólnym manifestem leśnym. Dokument przygotowany przez reprezentantów organizacji i ruchów zawiera 10 postulatów¹⁰ łączących społeczne i przyrodnicze oczekiwania w zarządzaniu lasami, które poparło swoim autorytetem 280 organizacji i grup nieformalnych. Manifest stanowił drogowskaz dla polityków, by nie zboczyli z kursu zadeklarowanego w swoich programach wyborczych i wzmocnili swoje zainteresowanie reformą gospodarki leśnej.

Nowy rząd, nowe otwarcie?

Efektem zrozumienia przez polityków społecznych oczekiwań dot. wzmocnienia ochrony lasów są zapisy umowy koalicyjnej, które zakładają m.in. wyłączenie z wycinki 20% najcenniejszych obszarów leśnych, wprowadzenie zakazu spalania drewna w energetyce zawodowej, zwiększenie powierzchni parków narodowych oraz ustanowienie społecznego nadzoru nad lasami¹¹. To deklaracje ważnych i długo oczekiwanych zmian. Mamy wyjątkową okazję do nowelizacji ustawy o lasach – w jednym miejscu i czasie spotkały się bowiem oczekiwania społeczne, wola polityczna, okno legislacyjne wywołane wyrokiem TSUE a także gotowość organizacji eksperckich do wniesienia zasobów merytorycznych do tego procesu.

Moratorium teraz!

Nowelizacja przepisów dotycząca gospodarki leśnej jest niezbędna, ale wymaga czasu związanego z pracą ekspertów i konsultacjami społecznymi. Prace mogą zająć kolejne miesiące, podczas których z naszych lasów wycinane i wywożone będą stare drzewa o wymiarach pomnikowych, niszczone ostatnie już fragmenty lasów naturalnych czy uszczuplane zasoby wody pitnej przez wycinkę lasów wodochronnych w górach. Ochrona takich miejsc jest niezwykle ważna ze względu na walkę z kryzysem bioróżnorodności i kryzysem klimatycznym. Gospodarka leśna i realizacja PUL nie poczeka na nowoczesną ustawę o lasach, odblokowanie prawa do wymiaru sprawiedliwości czy lepsze standardy ochrony gatunkowej. Jedzie jak walec wycinając drzewa, których nigdy nie posadziła ręka człowieka z takich miejsc jak Puszcza Karpacka, Pogórze Przemyskie, Puszcza Bukowa czy Puszcza Świętokrzyska.

Nie możemy czekać – rzeź najcenniejszych lasów trwa tu i teraz. Do momentu wprowadzenia w życie proprzyrodniczych haseł, którymi demokratyczna opozycja wygrała wybory najważniejsze jest zabezpieczenie interesu przyrody. Moratorium na wycinki starodrzewów do czasu reformy gospodarki leśnej byłoby rozwiązaniem zabezpieczającym najcenniejsze lasy i łagodzącym społeczne oburzenie skalą dewastacji polskiej przyrody. Dlatego razem z 115 organizacjami przyrodniczymi i ruchami leśnymi wzywamy kierownictwo Lasów Państwowych oraz resort środowiska do zatrzymania wycinek drzew na terenie najcenniejszych lasów w Polsce – starodrzewów, ostatnich fragmentów lasów naturalnych oraz lasów wodochronnych. Aby było co chronić w nowym otwarciu dla lasów.

Sylwia Szczutkowska

Przypisy:
1. lasy.pracownia.org.pl/aktualnosci/111-minister-szyszko-wydal-wyrok-na-puszcze-bialowieska
2. lasy.pracownia.org.pl/aktualnosci/146-wyrok-sadu-w-sprawie-puszczy-bialowieskiej-potwierdzil-brak-spolecznej-kontroli-nad-polskimi-lasami
3. lasy.pracownia.org.pl/aktualnosci/185-trybunal-sprawiedliwosci-zakazal-wycinki-w-puszczy-bialowieskiej
4. lasy.pracownia.org.pl/aktualnosci/208-wyrok-trybunalu-sprawiedliwosci-wycinka-w-puszczy-bialowieskiej-lamie-prawo
5. pracownia.org.pl/pracownia-aktualnosci/398-ekspresowe-dorzynanie-przyrody-szkodliwe-projekty-szyszki-juz-w-sejmie
6. pracownia.org.pl/pracownia-aktualnosci/512-wielki-sukces-dla-lepszej-ochrony-lasow
7. curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=270827&pageIndex=0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=4563034
8. Np. wspolnylas.pl
9. lasy.pracownia.org.pl/aktualnosci/617-polacy-o-lasach-mniej-wycinek-wiecej-ochrony-przyrody-wyniki-badan-opinii
10. pracownia.org.pl/manifest-lesny
11. pracownia.org.pl/pracownia-aktualnosci/656-stanowisko-stowarzyszenia-pracownia-na-rzecz-wszystkich-istot-w-sprawie-umowy-koalicyjnej-opublikowanej-10-listopada-2023-r