Czy niedługo niedźwiedzie polarne zobaczymy tylko w ZOO?

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Niedźwiedzie polarne to jedne z największych niedźwiedzi. Obok kodiaka (niedźwiedź brunatny z archipelagu Kodiak) są obecnie największymi żyjącymi drapieżnikami lądowymi. Dorosłe samce ważą od 300 do 700 kg i osiągają długość 2,4 do 3,0 m. Samce mogą zatem ważyć ponad dwa razy więcej niż lew afrykański. Jest gatunkiem występującym wokół bieguna północnego, na lodach Morza Arktycznego i wokół niego. Grube futro i warstwa tłuszczu chroniące go przed zimnem to sekret ich przetrwania w rejonach bieguna północnego, należących do najtrudniejszych na Ziemi.

Posiadają grubą 15-centymetrową warstwę tłuszczu oraz gęste futro o długości co najmniej 5 cm, pokryte zewnętrzną warstwą pustych w środku włosów osiągających do 15 cm długości i działających niczym śpiwór, zatrzymując powietrze, które staje się kolejną warstwą izolacyjną. Ich futro jest zaskakująco wodoszczelne. Dzisiaj na świecie żyje pomiędzy 22 a 31 tysięcy niedźwiedzi polarnych. Są podzielone na 19 subpopulacji wokół Arktyki, z których niektóre obejmują mniej niż 200 osobników, a inne ponad 2000 (McLendon 2022).

W „Czerwonej księdze gatunków zagrożonych” z 2015 r. niedźwiedzie polarne zostały zaklasyfikowane jako gatunek narażony (Wiig et al. 2015). Oznacza to, że istnieje poważne ryzyko ich rychłego zniknięcia z powierzchni Ziemi. W poprzednim numerze „Dzikiego Życia” pisałem o tym, jak niedźwiedzie grizzli prawdopodobnie genetycznie „zjedzą” swoich białych krewniaków. Ale ich kuzyni to nie główne zagrożenie, jest nim bowiem globalne ocieplenie. Niedźwiedź polarny dostąpił wątpliwego zaszczytu zostania pierwszym gatunkiem uznanym za zagrożony wskutek ocieplenia klimatu.

Lód jest podstawowym środowiskiem życia niedźwiedzi polarnych. Pragnąc zrozumieć, dlaczego zmiany klimatyczne zagrażają niedźwiedziom polarnym, należy zwrócić uwagę na to, co one jedzą i jak zdobywają pożywienie. Niedźwiedzie polarne są drapieżnikami szczytowymi i kluczowym gatunkiem w arktycznych siedliskach, a ich ulubionym pokarmem są foki. Cenią sobie je ze względu na wysoką zawartość tłuszczu. Niedźwiedzie polarne spędzają około połowy swojego czasu na polowaniu, zwykle polując na foki z lodu morskiego i robiąc zasadzki, gdy te wynurzają się, by zaczerpnąć powietrza. Często pokonują duże odległości i czekają godzinami lub dniami na pojedynczą fokę, i chociaż tylko ułamek ich polowań kończy się sukcesem, generalnie warto się fatygować po taki tłusty posiłek. Niedźwiedzie polarne są uważane za ssaki morskie, ale chociaż są doskonałymi pływakami, nie mogą się równać z foką w wodzie. Lód morski odgrywa zatem kluczową rolę w ich strategii łowieckiej, a obecnie zmniejsza się z powodu rosnących temperatur w Arktyce, która ociepla się w przybliżeniu dwa razy szybciej niż cała planeta. Ostatnie dziesięciolecia w tym regionie były najcieplejsze od 2000 lat (Arctic Report Card 2021).

Co powinniśmy zrobić, aby niedźwiedź polarny nie stał się pierwszą ofiarą zmian klimatycznych? Odpowiedź jest oczywista – należy ostro zredukować emisję gazów cieplarnianych i powstrzymać dalsze ocieplanie się klimatu (Amstrup et al. 2010). Jak ta perspektywa wydaje się niepewna i coraz bardziej odległa świadczy treść i komentarze podsumowania VI raportu Międzyrządowego Zespołu ds. zmiany klimatu (IPCC), który ukazał się 20 marca 2023 r. Z raportu wynika, że działamy zbyt wolno, a przy obecnym poziomie emisji, który wciąż jest najwyższy w historii ludzkości, możliwości ograniczenia ocieplenia klimatu do 1,5 °C szybko się kurczą. Skutki działań powodujących ocieplenie planety są już poważniejsze niż oczekiwano i zmierzamy w kierunku coraz bardziej niebezpiecznych i nieodwracalnych konsekwencji (Climate Change 2023: Synthesis Report). Komentarze w mediach były jeszcze bardziej dosadne. Raport był przedstawiany jako najbardziej przerażająca i niepokojąca ocena zmian klimatycznych. Najkrótszy wniosek z raportu można sformułować następująco: „Teraz albo nigdy”. Autorzy pozostawiają cień nadziei, podkreślając, że możemy wciąż zapewnić sobie przetrwanie. Okazuje się, że w równym stopniu jak niedźwiedź polarny, zagrożony jest los naszego gatunku.

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Arctic Report Card 2021. National Oceanic and Atmospheric Administration Arctic Program. 2021, arctic.noaa.gov/Report-Card/Report-Card-2021 [dostęp 06.04.2023].
- Amstrup S. C., DeWeaver E. T., Douglas D. C., Marcot B. G., Durner G. M. et al. 2010. Greenhouse gas mitigation can reduce sea-ice loss and increase polar bear persistence. „Nature” 468: 955–958.
- Climate Change 2023: Synthesis Report, unep.org/resources/report/climate-change-2023-synthesis-report [dostęp 06.04.2023].
- McLendon R. 2022. How Many Polar Bears Are Left? „Treehugger”, treehugger.com/polar-bear-population-4859409#citation-2 [dostęp 6.04.2023].
- Wiig, Ø. Amstrup, S. et al. 2015. Ursus maritimus. The IUCN Red List of Threatened Species: e.T22823A14871490, iucnredlist.org/details/22823/0 [dostęp 6.04.2023].