Roztocze i ich niezwykłe więzi ze zwierzętami

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Roztocze to jedne z najliczniejszych i najbardziej wszechstronnych organizmów na naszej planecie. Ich zdolność przystosowywania się do ekstremalnych warunków sprawia, że opanowały niemal każdy zakątek Ziemi. Można je znaleźć zarówno na szczytach najwyższych gór, jak i w głębinach oceanów. Jednak szczególnie interesującą grupą roztoczy są te, które wybrały ciała różnych gatunków zwierząt jako swój dom.

Roztocze są na tyle małe, że traktują ciała innych zwierząt jako bogaty i różnorodny habitat, pełen dogodnych mikrosiedlisk. W ciągu ewolucji udało im się skolonizować wszystkie większe organizmy, takie jak owady, pajęczaki (w tym inne roztocze), wije, skorupiaki, mięczaki, pierścienice, a także wszystkie grupy lądowych kręgowców. Zwierzęta te stały się domem dla roztoczy, które żyją w różnych formach symbiozy. Mogą pełnić rolę symbiontów czasowych lub stałych, być komensalami, organizmami mutualistycznymi, pasożytami, a nawet parazytoidami. W zależności od gatunku roztocza, ich wpływ na gospodarza może być korzystny (choć to rzadkość), neutralny (co wydaje się najczęstsze), umiarkowanie szkodliwy, a czasem nawet prowadzić do śmierci gospodarza. Mikrosiedliska, które roztocze wybierają na lub w ciałach zwierząt, często budzą zdziwienie. Obserwując te miejsca, nasuwają się pytania: Co one tutaj robią? Jak trafiły w to miejsce? Poznajmy kilka gatunków, których tajemnicę relacji z gospodarzem udało się rozwikłać.

W nozdrzach kolibra można spotkać roztocza z rodzaju Rhinoseius. Okazało się, że te roztocze wykorzystują ptaki jako sposób transportu, umożliwiający im przemieszczanie się między kwiatami. Taki sposób podróży jest niezbędny, ponieważ kwiaty stanowią ich źródło pożywienia, a ze względu na ograniczoną zdolność poruszania się, roztocze potrzebują zewnętrznego środka transportu (Colwell, Naeem 1994).

Narząd tympalny (słuchowy organ owadów) ciem sówkowatych (Noctuidae) stanowi środowisko życia dla roztoczy z rodzaju Dicrocheles. W „uszach” ciem odkryto kilka gatunków roztoczy, jednak tylko Dicrocheles zasiedla wewnętrzną komorę tego organu. Roztocz ten żywi się hemolimfą swoich gospodarzy. Interesujące jest jego zachowanie, ponieważ zazwyczaj zamieszkuje tylko jeden narząd tympalny. Dzięki temu ćma wciąż jest w stanie odbierać ultradźwięki wydawane przez nietoperze, które polują na nią (Treat 1975).

Interesujące interakcje zachodzą między roztoczami a mrówkami legionistkami. Mrówki te, w trakcie szyku bojowego, potrafią zaatakować znacznie większe owady, a nawet zwierzęta. Jeden z gatunków roztoczy wybrał, wydawałoby się, niezwykle niekorzystne miejsce do życia. Antennequesoma zamieszkuje końcowe segmenty czułków niektórych mrówek legionistek, prawdopodobnie kradnąc ich pokarm (Elzinga 1982). Roztocze te są więc przykładem kleptopasożyta.

W tłuszczu podskórnym gołębi występuje roztocz Hypodectes propus, a dokładniej jego heteromorficzna deutonimfa (hypopus). Samice tego gatunku mają zredukowane narządy gębowe i nie odżywiają się. Samce, natomiast, posiadają wyjątkowo duże chelicery, które pełnią funkcje rozrodcze. Hypopus czerpie substancje odżywcze z tłuszczu gospodarza, wchłaniając je przez powierzchnię ciała. U tej formy roztoczy doszło nawet do całkowitego zaniku otworu gębowego. Zaskakujące środowisko życia wybrał Opsonyssus, który zamieszkuje gałkę oczną owocożernych nietoperzy. Wydaje się, że pełni tam rolę pasożyta (Fain 1969). Paraspinturnix globosus zamieszkuje odbyty hibernujących nietoperzy z rodzaju Myotis (Radovsky 1985). Odbyt nietoperzy stanowi idealne środowisko życia dla tych roztoczy, ponieważ zapewnia im wszystko, czego potrzebują do przeżycia. Znajdują tu stały dostęp do pożywienia, odpowiednią temperaturę i wilgotność, a także brak naturalnych wrogów, co sprzyja ich rozwojowi i rozmnażaniu.

Znamy zaledwie kilka procent roztoczy zamieszkujących Ziemię. Ile jeszcze fascynujących interakcji czeka na odkrycie w świecie roztoczy? W jakich innych miejscach tych mikroskopijnych stawonogów możemy się jeszcze spodziewać?

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Colwell R. K., Naeem S. 1994. Life history patterns of hummingbird flower mites in relation to host phenology and morphology. In: M. A. Houck (ed.) Mites: ecological and evolutionary analyses of life history patterns. Chapman and Hall, New York, p. 23-44.
- Elzinga R. J. 1982. The genus Antennequesoma (Acari: Uropodina) and descriptions of four new species. „Acarologia” 23: 319-325.
- Fain A. 1969. Adaptation to parasitism in mites. „Acarologia” 11: 429-449.
- Radovsky F. J. 1985. Evolution of mammalian mesostigmate mites. In: K. C. Kim (ed.) Coevolution of parasitic arthropods and mammals. Wiley-Interscience, New York, p. 441-568.
- Treat A. E. 1975. Mites of moths and butterfies. Ithaca, NY, Cornell University Press.
- Walter D, Proctor H. Mites. Ecology, Evolution and Behaviour. CABI Publishing, New York, USA 1999.