Gdyby

Infracienkie

Wszyscy jesteśmy synestetami bez odpowiedniej praktyki? Może wszyscy bylibyśmy, gdyby nie różne „gdyby”? Gdyby nas nauczono? A może nie-oduczono w dzieciństwie? Gdyby nas ośmielono? Gdyby nie uprzedzono? Gdyby coś było bardziej, coś mniej? Gdyby łatwiej przychodziło odkryć w sobie talenty i ograniczenia? I tak myśląc o tym synestetycznym „gdyby” zafascynowały mnie ryby. Widok dziecięcych dłoni dotykających rybę, by móc ją później narysować, nie widząc¹. Jak zmysł dotyku zmienia odczucie świata? Czy zapach ryby, wrażenie dotykowe chłodnych, wilgotnych łusek jest tożsame z obrazem kolorów, linii, kształtów? Co by było, gdyby móc tylko tak poznać ryby? Wyabstrahowana z organiczności ryba-kształt, obraz, symbol, motyw, detal, jest obecna i powielana w sztuce, ale odcieleśniona. Analizowana jedynie wizualnie i literacko.

To ciekawe, jak zmysł dotyku został kulturowo zmarginalizowany, zdominowany przez „erotyzmy” i „patologizmy”. W podziale na dotyk romantyczny i przemocowy zgubiliśmy neutralny potencjał odczytywania materii przez skórę. Eksperyment z dotykaniem ryb zatrzymał mnie na chwilę. Z jednej strony zafascynował przewrotnością doświadczeń zmysłowych, z drugiej, jakoś zasmucił? Przywołał skojarzenie z „Lekcją anatomii doktora Tulpa”, choć zupełnie nie o to w nim chodzi. Dotykanie martwej ryby dziecięcą dłonią jest jednak dość werystyczne – osadza w świecie, w którym życie i śmierć przenikają się wzajemnie, bez binarnego wartościowania na dobre, złe, przyjemne lub obrzydliwe. Jest takie, jakie jest. W tym konkretnym eksperymencie jest emocjonalnym spotkaniem, w którym osoba niewidoma „czyta rybę”. Przywołany w artykule Ann Conefrey eksperyment jest moim cichym przewodnikiem w podróżach do tyfloprzestrzeni.

W muzeach dotykowych, galeriach sztuki z obiektami przeznaczonymi do dotykania, odbiorca doświadcza dzieła przez dotyk i opis. Każdy materiał ma określoną temperaturę, powierzchnię, przyczepność, każde dzieło-kształt, kompozycję, wysokość, szerokość, objętość, zajmuje określone miejsce w relacji do przestrzeni oraz innych obiektów. Dla ciała to „czytanka”, której alfabetu często nie znamy. I trzeba się go uczyć tak samo jak języków obcych, czy alfabetu Braille’a. Trening konstruowania obrazu na podstawie informacji zebranych przez ciało z przestrzeni i materii jest doświadczeniem uniwersalnym, angażującym wszystkie zmysły, niezależnie czy jest się osobą widzącą czy niewidomą. Eksperyment z rybą Ann Conefrey nasuwa pytania, otwiera na dyskusję i zachęca do odwiedzania miejsc doświadczeń estetycznych bez zmysłu wzroku. Jednym z najbardziej fascynujących, zorientowanych na edukację i sztukę jest Muzeum Dotyku im. Homera w Ankonie². Portowa lokalizacja, doskonała kolekcja i działania edukacyjne zorientowane na potencjał poznania sztuki przez dotyk tworzą przyjazne miejsce spotkań i dyskusji na temat różnorodności i edukacji przez sztukę. Założona przez niewidomych pasjonatów galeria sztuki ma w swojej kolekcji oryginalne prace uznanych artystów-rzeźbiarzy, repliki znanych dzieł z światowych kolekcji muzealnych, makiety architektoniczne i kolekcję designu. Jest też wysoko rozwiniętym centrum kompetencji w zakresie dostępności, inkluzywności oraz edukacji. To miejsce inspiracji, refleksji i pytań o „gdyby”, których trzeba doświadczyć samemu.

Dagmara Stanosz

Przypisy:
1. Eksperyment z rybą, Ann Conefrey, Does fish look the way it smells?, masterdesign.wdka.nl/does-a-fish-look-the-way-it-feels/, dostęp 24.04.2024.
2. Muzeum Dotyku im Homera w Ankonie, museoomero.it, dostęp 24.04.2025.