Obszary zalewowe Odry

Staraniem WWF (Światowego Funduszu Na Rzecz Przyrody) ukazał się wielki „Atlas obszarów zalewowych Odry”. Atlas powstał w ramach projektu „Odra” prowadzonego przez instytut specjalistyczny WWF – Instytut Ekologii Obszarów Zalewowych w Rastatt (Auen Institut). Głównym celem atlasu było przedstawienie i ocena obecnego stanu ekologicznego rzeki Odry i jej doliny. Wybrane zostały typy biotopów i bioindykatorów charakterystycznych dla terenów zalewowych rzek. Niezwykle cenne okazały się tutaj doświadczenia Auen Institut, który prowadzi podobne badania na kilku dużych rzekach Europy: Dunaju, Renie i Łabie.

Atlas zawiera 52 mapy szczegółowe w skali 1:50 000, obejmując teren doliny rzecznej od miejscowości Odra w Czechach do Zalewu Szczecińskiego. Oprócz tego zamieszczono 9 tematycznych map bioindykatorów środowiska (wybrane gatunki roślin wyższych, ryb i ptaków lęgowych).

Na mapach szczegółowych zostały przedstawione typy środowisk: łęgi topolowo-wierzbowe, łęgi wiązowe, formy przejściowe pomiędzy łęgami wiązowymi i grądami, mezotroficzne lasy liściaste, łęgi olszowo-jesionowe w obniżeniach terenu i źródliskach, olsy, szuwary i zbiorowiska wielkoturzycowe, łąki z mozgą trzcinowatą, bogate gatunkowo łąki podmokłe i wilgotne, pozostałe łąki podmokłe i wilgotne, jak i łąki zalewowe, roślinność pionierska na piaskach, monokultury leśne oraz pozostałe powierzchnie leśne. Przedstawiono również koryta rzek, starorzecza, stawy, zalane wyrobiska, osadniki, jak i pozostałe zbiorniki. Wyznaczono granice naturalnego obszaru zalewowego oraz zasięg powodzi z 1997 roku. Zaznaczono także istniejące obwałowania, jazy i śluzy wzdłuż całego biegu rzeki. Z zakresu ochrony przyrody przedstawiono granice parków narodowych oraz istniejących i planowanych parków krajobrazowych.

Wykonana inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza doliny Odry pozwoli na:

1. Uwzględnienie ochrony przyrody przy planowaniu inwestycji;
2. Rozwinięcie prawnej ochrony przyrody w dolinie Odry;
3. Uzupełnienie tworzonych obecnie projektów Europejskiej Sieci ekologicznej Natura 2000;
4. Pomoc przy opracowywaniu gminnych i powiatowych programów ochrony środowiska oraz programów ekorozwojowych, a także programów rozwoju rolnictwa prośrodowiskowego i turystyki na obszarach wiejskich.

O wysokiej wartości i przydatności atlasu może świadczyć to, że w dotychczasowych projektach utworzenia sieci Natura 2000 wykonywanych w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie i GRID w Warszawie dolina Odry była bardzo słabo uwzględniana. Wykonana w ramach tego Atlasu waloryzacja wykazała, że dla sieci Natura 2000 szczególne znaczenie mają dwa typy habitatów:

a) „bogate gatunkowo łąki wilgotne i zalewowe” (habitat 6440);

b) „łęgi topolowo-wierzbowe” (habitat 91 E0) oraz „łęg wiązowy” (habitat 91F0).

Wymienione powyżej typy znajdują się w Załączniku I dyrektywy siedliskowej. W Załączniku II jako bioindykator wybrano rybę piskorz błotny Misgurnus fossilis.

Okazuje się, że wspomniane typy habitatów występują powszechnie w dolinie Odry. Przytoczony przykład wskazuje, jak wielkie znaczenie ma wykonanie rzetelnej inwentaryzacji przyrodniczej. Dlatego też podjęte na początku 2001 roku prace nad szczegółową inwentaryzacją w dolinie Odry siedlisk i gatunków ujętych w dyrektywach: ptasiej i habitatowej są już na ukończeniu. WWF zlecił i opłacił przygotowanie propozycji obszarów Natura 2000 w dolinie Odry. Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju jest w tej działalności ważnym polskim partnerem WWF. W bieżącym roku planuje się wydanie uaktualnionej wersji Atlasu uzupełnionej o propozycje obszarów Natura 2000. Zebrane dane zostaną również przekazane do Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Wydawcą Atlasu jest WWF Deutschland. Cały koszt opracowania tej wielkiej publikacji poniosła wspomniana organizacja, wspierana finansowo przez Towarzystwo Ubezpieczeniowe GERLING. Zaś druk 1000 egzemplarzy Atlasu był możliwy dzięki dofinansowaniu przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. O środki z NFOŚiGW na ten cel wystarała się Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, która zajmuje się również dystrybucją Atlasu. Autorami Atlasu jest bardzo liczny zespół ze stron polskiej, niemieckiej i czeskiej.

Obecnie prowadzona jest duża kampania informacyjno-edukacyjna obejmująca wydawnictwa, wystawy, konferencje i serwis internetowy, a mająca na celu promocję walorów przyrodniczych i turystycznych Odry, a także możliwości rozwoju zgodnego z przyrodą.

Atlasu w wersji drukowanej lub elektronicznej można zamówić w siedzibie Dolnośląskiej Fundacji Ekorozwoju (ul. Białoskórnicza 26, 50-134 Wrocław, tel. 71 34 30 849, 34 45 948, e-mail: biuro@eko.wroc.pl, eko.wroc.pl. Jest on również dostępny w Internecie na stronach serwisu odrzańskiego: odra.org.pl

Prof. Stefan Kozłowski, Mgr Krzysztof Wojciechowski

Katedra Ochrony Środowiska, Katolicki Uniwersytet Lubelski

Rast G., Obrdik P., Nieznański P. (red.), Atlas obszarów zalewowych Odry, WWF Deutschland, 2000