Natura 2000 w dolinie Odry

Staraniem Dolnośląskiej Fundacji Ekorozwoju i WWF Auen Institut ukazała się cenna publikacja traktująca o Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Mowa o 67-stronnicowej książce pt. „Natura 2000 w Dolinie Odry, czyli Odrą do Europy”. Mimo niewielkich rozmiarów, książka zawiera wiele konkretnych treści. Jest ona bowiem „podsumowaniem badań prowadzonych nad przyrodą doliny odrzańskiej w latach 1999-2002 przez środowiska skupione wokół WWF Auen Institut w Rastatt i Dolnośląską Fundację Ekorozwoju z Wrocławia, przy współpracy zespołu CHKO Poodŕi z Czech". Zostały w niej zaprezentowane 43 obszary położone w dolinie Odry, zasługujące na włączenie do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. W tej ogólnej liczbie znajdują się 2 obszary w Czechach i 16 w Niemczech. Każdy z obszarów został scharakteryzowany poprzez podanie jego nazwy, powierzchni, propozycję do objęcia ochroną w formie Special Protection Area lub Special Area of Conservation, lub o ile spełnia wymagania stawiane przez obie Dyrektywy – i jako SPA, i SAC. Dalej przedstawiono charakterystykę przyrodniczą obszaru i stopień zaawansowania prac badawczych, występowanie określonych typów siedlisk lub gatunków z załączników do obu Dyrektyw, występowanie gatunków z Polskich Czerwonych Ksiąg lub wzmiankowanych w innych dokumentach, np. Konwencji Berneńskiej. Podane zostały również wiadomości, jaka instytucja opracowała i zaproponowała dany obszar do objęcia ochroną w formie ostoi NATURY 2000 oraz ewentualne dotychczasowe formy ochrony przyrody. Nadto każdy obszar posiada własną mapę. 

Obszary zasługujące na włączenie do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 zajmują aż 47% doliny Odry, co w przeliczeniu na jednostkę powierzchni daje ni mniej ni więcej tylko 1700 km². Omawiana książka jest próbą opracowania spełniającego kryterium spójności zawarte w artykule 3 Dyrektywy Siedliskowej, który mówi:

„Zostanie stworzona spójna [podkreślenie moje – K.W.] Europejska Sieć Ekologiczna specjalnych obszarów ochrony pod nazwą NATURY 2000. Sieć ta, złożona z obszarów, w których znajdują się rodzaje siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienionych w załączniku II, umożliwi zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedliska gatunków w stanie sprzyjającym ochronie w ich naturalnym zasięgu lub tam, gdzie to stosowne odtworzenie takiego stanu. Sieć NATURA 2000 będzie obejmować obszary specjalnej ochrony sklasyfikowane przez państwa członkowskie zgodnie z Dyrektywą 79/409/EWG”.

Jak się okazuje, kryterium to nie zostało spełnione. W dolinie Górnej i Środkowej Odry ze względu na niedostateczną ilość ostoi, zaś na odcinku od ujścia Nysy Łużyckiej, do Zalewu Szczecińskiego, ze względu na niedostateczną powierzchnię siedlisk leśnych. Jednak jako przyrodnik, mimo tych „niedoskonałości”, życzyłbym sobie, aby i inne polskie rzeki miały takie opracowania. Gdyż jak dotychczas doliny rzeczne, choć są obszarami o największej bioróżnorodności, w opracowywanej w naszym kraju koncepcji NATURY 2000 zostały potraktowane po macoszemu. Z pewnością wynika to w dużej mierze ze słabego stopnia ich przebadania. Na tym tle opracowanie zrobione dla Odry wyróżnia się na plus i może stanowić doskonały przykład do naśladowania na terenie innych dolin rzecznych w kraju.

Do książki dołączony jest CD-ROM zawierający poza elektroniczną wersją opracowania NATURY 2000 również wiele innych cennych materiałów w języku polskim i angielskim. Znajdują się tam między innymi: teksty obu Dyrektyw – Siedliskowej i Ptasiej, Standardowe Formularze Danych dla każdego z opisanych obszarów proponowanych do włączenia do NATURY 2000 w granicach polskich, elektroniczną wersję Atlasu Odry, Odrę na starych mapach i widokówkach. Zaś w języku angielskim następujące publikacje: Zrównoważona turystyka a NATURA 2000; Obszary NATURY 2000 a ludzie; Priorytety Europy w dziedzinie ochrony przyrody oraz dwie pozycje „instruktażowe”, tj. Instrukcje wypełniania Standardowych Formularzy Danych i tzw. „Interpretation manual”, czyli interpretacja typów siedlisk wymienionych w załączniku I do Dyrektywy Siedliskowej.

Publikacja sfinansowana została ze środków Unii Europejskiej i jest dostępna w Dolnośląskiej Fundacji Ekorozwoju.

Krzysztof Wojciechowski

Podczas pisania niniejszego tekstu korzystałem z referatu dr. Krzysztofa Świerkosza „Korytarz ekologiczny doliny Odry jako modelowy przykład wdrażania koncepcji Natura 2000 z uwzględnieniem jej elementu systemowego”, zawartego w książce „Bug – rzeka, która łączy”.

Świerkosz K., Obrdlik P., Natura 2000 w dolinie Odry, Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, WWF Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody, Wrocław 2002.