Thoreau jako pisarz. Spojrzenie literaturoznawcy

Autor „Obywatelskiego nieposłuszeństwa” znany jest w Polsce przede wszystkim jako filozof transcendentalista, krytyk technokracji i ustroju społecznego opartego na przemocy (zarówno fizycznej, jak i tej wynikającej z litery prawa), abolicjonista, prekursor filozofii ekologicznej, itd. Stosunkowo mało uwagi zwraca się w naszym kraju na wartość artystyczną utworów amerykańskiego myśliciela, chociaż Thoreau był również poetą, a swoje poglądy filozoficzne i społeczne wyrażał na gruncie eseistyki, a więc w szkicach z pogranicza piśmiennictwa naukowego i literatury pięknej.

„Walden, czyli życie w lesie” uważa się współcześnie za jeden z najwybitniejszych amerykańskich tekstów filozoficznych. Również w dziedzinie literatury pięknej (gdzie jeśli chodzi o wartość literacką danego utworu oprócz warstwy ideowej decydującą rolę pełni warstwa estetyczna) książka Thoreau przedstawia się jako dzieło imponujące [1]. Nieprzeciętny zmysł obserwacyjny autora, przekłada się w niej na bardzo precyzyjny język, bogaty w oryginalne porównania, metafory i alegorie. Thoreau chętnie stosuje ironię, satyrę i hiperbolę, jednocześnie sięgając po argumentację empiryczną, naukową. Wszystko to sprawia, że warstwa stylistyczna esejów amerykańskiego autora jest bardzo bogata, czasem trudna do jednoznacznego odczytania, wręcz poetycka, a czytelnik nie tylko może wyobrazić sobie przestrzeń przedstawioną w utworze (a więc okolicę stawu Walden), lecz niemalże kontemplować wraz z autorem piękno opisywanej przez niego przyrody. Również kompozycja omawianej książki jest mistrzowska, na co zwracała uwagę autorka polskiego przekładu „Waldenu” Halina Cieplińska. Tłumaczka wskazuje na sposoby powiązania kolejnych rozdziałów dzieła, ich układ w obrębie całości, kondensację czasu wydarzeń (doświadczenia zebrane w ciągu dwóch lat zamyka Thoreau w cyklu jednego roku). Warto więc sięgać po tę pozycję ze świadomością, że mamy do czynienia nie tylko z wybitnym dziełem filozoficznym, ale i literackim.

Grzegorz Czerwiński

Grzegorz Czerwiński (ur. 1978) jest literaturoznawcą, doktorem nauk humanistycznych, autorem książki „Po rozpadzie świata. O przestrzeni artystycznej w prozie Włodzimierza Odojewskiego” (Gdańsk 2011). Ukończył Studium Doktoranckie Uniwersytetu Gdańskiego i staż podoktorski na Gent Universiteit (Gandawa, Belgia). Publikował w czasopismach naukowych w Polsce, Rosji, Belgii, Holandii, Niemczech i Kazachstanie.

[1] Dla czytelników, którzy będą zainteresowani literackimi aspektami dzieł amerykańskich transcendentalistów, warto polecić książkę Marty Skwary pod tytułem „Krąg transcendentalistów amerykańskich w literaturze polskiej XIX i XX wieku. Dzieje recepcji, idei i powinowactw z wyboru” (Szczecin 2004). Jest to pionierska, a zarazem najbardziej erudycyjna rozprawa dotycząca tego tematu wydana w języku polskim.