O kolizjach ptaków i jak im przeciwdziałać. Rozmowa z Ewą Zyśk-Gorczyńską

Jaka jest skala problemu ptasich kolizji? Czy wiadomo jaki procent ptaków ulega takim wypadkom?

Ewa Zyśk-Gorczyńska: Kolizje ptaków z szybami są ważną przyczyną spadku ich liczebności w skali globalnej. Dokładna skala zjawiska nie jest poznana, istnieją jednak pewne szacunki, które uświadamiają o jakim ogromnym problemie mówimy. W USA co roku od 365 do 988 milionów ptaków ginie w wyniku zderzenia z szybami, a naukowcy szacują, że na każdym budynku ginie w tym czasie od jednego do 10 osobników. W Kanadzie skala śmiertelności ptaków wynosić może nawet 42 miliony ofiar rocznie.

W Polsce najdokładniejsze ekstrapolacje dotyczące skali problemu pochodzą z badań nad kolizjami ptaków z wiatami przystankowymi, prowadzonymi wspólnie przez Fundację Szklane Pułapki, Instytut Ochrony Przyrody PAN oraz Instytut Biologii Ssaków PAN. Podczas niemal 2,5 tysiąca kontroli, prowadzonych na 81 wiatach przystankowych na Dolnym Śląsku w ciągu jednego roku stwierdziliśmy 155 kolizji ptaków z szybami przystanków, znaleźliśmy też kilkadziesiąt martwych ptaków należących do 17 gatunków, w tym np. kosy, rudziki, wróble, bogatki i śpiewaki. Na najbardziej „kolizyjnej” wiacie przystankowej odnotowaliśmy aż 18 kolizji w ciągu roku, choć rzeczywista liczba kolizji była tu zapewne znacznie większa. Ekstrapolacja wyników na całą Polskę sugeruje, że rocznie w wyniku kolizji ze szklanymi wiatami przystanków może ginąć nawet milion ptaków.

Które gatunki ptaków są szczególnie narażone na zderzenie? Czy są w ogóle ptaki, które nie ulegają kolizjom?

Każdy gatunek ptaka, bez względu na płeć czy wiek może być ofiarą zderzenia z szybą. Oczywiście te gatunki ptaków, które określamy jako synantropijne (mieszkające w pobliżu człowieka) są narażone na takie ryzyko praktycznie nieustannie, dlatego właśnie te gatunki, pod szklanymi obiektami spotykamy najczęściej. Badania prowadzone przez wolontariuszy Fundacji Szklane Pułapki oraz obserwacje dodawane do rejestru prowadzonego przez Fundację pokazują, że na zderzenie ze szklaną przeszkodą narażony jest każdy gatunek ptaka. Od tych najmniejszych jak mysikrólik, do tych o wiele większych jak łabędź niemy czy chociażby bocian biały. Na podstawie prowadzonych przez nas badań zidentyfikowaliśmy 119 gatunków ptaków, które w ostatnich latach zderzyły się w Polsce z szybami. Jest to około jedna czwarta wszystkich gatunków ptaków stwierdzonych w naszym kraju.

W jakim stopniu stosowanie zabezpieczeń eliminuje kolizje?

Należy zaznaczyć, że nie istnieją zabezpieczenia, które dawałyby nam 100% pewności, że ptak nie uderzy w szybę. Ptaki przestraszone, na przykład nagłym pojawieniem się drapieżnika, hukiem petard itp. potrafią uciekać „na oślep” uderzając niekoniecznie nawet w szybę, ale np. w ścianę budynku. Dlatego przy ochronie ptaków przed kolizjami z szybami mówimy o minimalizowaniu zagrożenia. Uważam, że zabezpieczenia działające na poziomie 90% czy nawet 80% są efektywnymi zabezpieczeniami. Lepiej zabezpieczyć szybę produktem, który uchroni przed śmiercią 80% ptaków niż nie zrobić nic.

Czy istnieją jakieś badania, które potwierdzają skuteczność stosowanych zabezpieczeń, które promujecie?

Tak, po pierwsze sami prowadzimy takie obserwacje, zbieramy dane o liczbie ptaków, które uderzyły w szybę mimo zastosowanych zabezpieczeń. Dodatkowo istnieją badania ze Stanów Zjednoczonych promujące i potwierdzające stosowanie kropek w odpowiednim rozstawie, jako skuteczny sposób ochrony ptaków przed kolizjami ze szkłem.

Czy próbujecie dotrzeć do projektantów, drogowców, aby dobre praktyki, które promujecie, weszły na stałe do użycia?

Zdecydowanie tak, staramy się dotrzeć do wszystkich grup społecznych, ale projektanci są rzeczywiście ważną grupą odbiorców. Przede wszystkim popularyzujemy wiedzę o problemie kolizji ptaków z szybami w pismach branżowych, skierowanych do architektów, projektantów, deweloperów, organizujemy webinaria, spotkania, doradzamy i konsultujemy projekty.

Ważnym źródłem wiedzy jest nasza książka, która została przekazana między innymi do Warszawskiego Oddziału SARP, a jej wersję elektroniczną z naszej strony internetowej może pobrać każdy zainteresowany tematyką ochrony ptaków przed szklanym zagrożeniem.

Z jaką reakcją się spotykacie?

Raczej pozytywną. Musimy sobie zdawać sprawę, że problem kolizji ptaków z szybami nie dotyczy jedynie ogromnych strat przyrodniczych. To często bezpośredni problem użytkowników, którzy są świadkami traumatycznych zdarzeń, takich jak obserwacja ptaka uderzającego w szybę, martwego czy rannego. Dlatego projektanci coraz częściej myślą o ptakach na etapie projektowania szklanych obiektów.

Jakie przewidujecie scenariusze zmian w architekturze, budownictwie, które mogłyby sprzyjać bezpieczeństwu ptaków. Wydaje się że obecny trend jest mocno niekorzystny, liczba szklanych okien, przystanków i innych różnego rodzaju obiektów rośnie lawinowo.

Rzeczywiście, obecny trend w architekturze nie napawa optymizmem. Ale są już pozytywne przykłady legislacyjne z USA, to daje nadzieję, że również w Polsce zmienią się przepisy budowlane/projektowe. Miasta, gdzie skala śmiertelności ptaków na szklanych powierzchniach okazała się poważna, wprowadziły regulacje nakazujące budowanie (a nawet remontowanie!) obiektów wyposażonych w szyby widoczne dla ptaków.

W grudniu 2019 r. Rada Miasta Nowy Jork przyjęła uchwałę, zgodnie z którą bezpieczne dla awifauny ma być co najmniej 90% zewnętrznej powierzchni budynku do wysokości ok. 23 metrów. Wcześniej podobne normy przyjęły inne miasta w USA, m.in. Oakland i San Francisco. W Warszawie na ten problem zwróciła uwagę Komisja Dialogu Społecznego ds. Środowiska Przyrodniczego w uchwale z 30 października 2019 r. Być może restrykcje w przyszłości będą większe.

Z jaką reakcją spotkała się publikacja? Jakie jest zainteresowanie ptasiego środowiska?

Nad książką pracowaliśmy prawie rok i chciałabym przede wszystkim zaznaczyć, że książka jest efektem społecznej pracy osób związanych z Fundacją Szklane Pułapki. Jesteśmy ogromnie wdzięczni i dumni, że nasza praca spotkała się z bardzo dobrym przyjęciem. Dostajemy wyrazy sympatii i uznania. To ważna publikacja, której do tej pory w Polsce brakowało. Zarówno ornitolodzy, przyrodnicy, ale również architekci czy urzędnicy zapewniają, że będą z niej korzystać. Czyli cel został osiągnięty.

Ewa Zyśk-Gorczyńska – biolożka i ekolożka, doktor nauk biologicznych. Zainteresowania badawcze dotyczą ekologii obszarów zurbanizowanych. Autorka prac naukowych i popularno-naukowych. Od kilku lat zaangażowana w badania śmiertelności ptaków w wyniku kolizji z transparentnymi powierzchniami. W swoich działaniach koncentruje się na skutecznym minimalizowaniu problemu ptasich kolizji, szuka estetycznych i akceptowalnych rozwiązań, które pomagają chronić awifaunę.

Kolizje ptaków z transparentnymi powierzchniami. Kompendium wiedzy, red. Ewa Zyśk-Gorczyńska, Romuald Mikusek, Hanna Sztwiertnia, Fundacja Szklane Pułapki, Wrocław 2021
Publikacja dostępna on-line: szklanepulapki.pl/wp-content/uploads/2021/05/Kolizje-ptak%C3%B3w-z-transparentnymi-powierzchniami_WEB.pdf