Profesor Sokołowski o Puszczy

Prof. Sokołowski z Zakładu Lasów Naturalnych IBL w Białowieży i były dyrektor Parku w odpowiedzi na nasze zapytania odnośnie roli, zagrożeń i ochrony Puszczy przysłał, oprócz krótkich odpowiedzi, które można przeczytać w artykule „Czy jest problem Puszczy Białowieskiej?” własne opracowanie Przyroda Puszczy Białowieskiej i jej ochrona, „Kosmos” 43 (1):87-99, 1994. Tutaj powołujemy się, z konieczności, tylko na wybrane, szczególnie istotne naszym zdaniem, fragmenty tego artykułu, odsyłając czytelników do źródła – zeszytu Kosmosu poświęconego „Szczytowi ziemi” i ochronie przyrody w Polsce. Redaktorem zeszytu jest prof. Roman Andrzejewski, adres redakcji: P.T.P. im. Kopernika, Rakowiecka 36, 02-532 Warszawa

Podstawową funkcją lasu Puszczy jest produkcja wysokowartościowego drewna, powiązana z koniecznością zachowania wyjątkowego środowiska przyrodniczego, wyróżniającego się rozmaitością i żyznością siedlisk leśnych oraz bogatą różnogatunkową strukturą znacznych części naturalnych drzewostanów…

Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 30.01.1975 r.

Trudno rozpoczynać dyskusję o Puszczy bez przypomnienia tego zarządzenia. Kiedy w dyskusjach o ratowaniu lasów coraz powszechniej mówi się, że podstawową funkcją lasów – z wyjątkiem całkowicie sztucznych upraw – musi być funkcja środowiskotwórcza, a nie produkcyjna, to równocześnie zarządzenie ministerstwa dotyczące najcenniejszego lasu w Europie na pierwszym miejscu stawia funkcję produkcyjną!

Jakkolwiek wprowadzenie dla Puszczy Białowieskiej odrębnych zasad zagospodarowania stanowi pewien postęp w ochronie jej przyrodniczej substancji, to jednak nie eliminuje całego zespołu niekorzystnych zjawisk: zrębów i związanego z tym szybko postępującego procesu synantropizacji (Sokołowski 1972), upraszczania struktury drzewostanów, ubożenia ich składu gatunkowego i genetycznej różnorodności, której wartość […] może znacznie przekraczać wartość pozyskanego drewna.

Stosowany w Puszczy poza parkiem narodowym zrębowy system zagospodarowania lasu i sztuczne odnawianie zrębów jednym, dwoma, rzadziej trzema gatunkami powoduje zubożenie składu gatunkowego drzewostanu i ujednolicenie jego wieku i struktury, eliminuje ze składu drzewostanu wiele gatunków występujących w zbiorowiskach naturalnych. Również w trakcie zabiegów pielęgnacyjnych są usuwane tak zwane gatunki „niepożądane”, jak iwa, osika, brzoza, grab, które wchodzą spontanicznie z samosiewu do odnawianych drzewostanów.

[…] Zrębowy system zagospodarowania lasu zmniejsza też różnorodność roślinności przez likwidację charakterystycznej dla lasu naturalnego mozaikowatości runa […].

W roku 1992 Polska podpisała Konwencję o Różnorodności Biologicznej. Zobowiązuje ona nas do aktywnej ochrony owej różnorodności.

Zręby zarówno zupełne, jak i gniazdowe są miejscem, gdzie 2–3 lata po zrębie wykształcają się bogate gatunkowo zbiorowiska porębowe złożone w znacznej mierze z gatunków synantropijnych.

Procesowi synantropizacji sprzyja rozbudowa sieci dróg leśnych […].

Gęsta i wciąż rozbudowywana sieć dróg niezbędnych do wywozu drewna ciężkim sprzętem samochodowym zmienia kierunki spływu wód […] Przygotowywanie powierzchni zrębowych do odnowienia powoduje naruszenie naturalnej struktury gleby ukształtowanej w ciągu tysiącleci.

[…] Zagospodarowanie lasów Puszczy powoduje odmłodzenie drzewostanów i eliminowanie z nich starych drzew. […] Powoduje to zubożenie środowiska leśnego […] Każde takie drzewo jest środowiskiem życia dla około tysiąca gatunków zwierząt, roślin, mikroorganizmów.

[…] Eliminowane są też martwe drzewa stanowiące środowisko życia wielu gatunków roślin i zwierząt.

Park Narodowy o powierzchni 47 km² – obejmuje tylko niewielką część Puszczy. W związku z tym brak jest w jego granicach bardzo wielu gatunków roślin i zwierząt występujących w całej Puszczy […] ze 113 zespołów roślinnych stwierdzonych na terenie całej Puszczy Białowieskiej (Faliński 1967) w BPN występuje ich tylko 40 (Sokołowski 1979).

[…] W obecnych granicach Park Narodowy nie chroni między innymi miejsc lęgowych wielu gatunków ptaków rzadkich w Europie jak sowy błotnej, puchacza i innych.

[…] Istnieje więc duża rozbieżność między międzynarodową rangą Puszczy Białowieskiej, jej światową popularnością, a sposobem ochrony jej przyrodniczych zasobów.

[…] Uwzględniając sytuację przyrodniczą Puszczy Białowieskiej w 1982 roku został opracowany projekt powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego (Sokołowski 1983). Przewidywał on rozszerzenie granic Parku tak, by przebiegające w nim procesy na poziomie ekosystemów mogły przejawiać się w sposób pełny. Projekt ten przewidywał powiększenie powierzchni Parku do około 180 km² […] Projekt ten pozytywnie zaopiniowany przez Radę Naukową BPN i Wojewódzki Komitet Ochrony Przyrody nie został zaakceptowany przez administrację Lasów Państwowych.

[…] Powstał projekt tymczasowego rozwiązania kompromisowego, polegającego na włączeniu do Parku Narodowego całych dolin rzek stanowiących granice Parku i utworzeniu rezerwatu częściowego na powierzchni około 25 km² […] Jednak i ten projekt spotkał się ze sprzeciwem administracji Lasów Państwowych.

W nowej sytuacji polityczno-gospodarczej ponownie podjęto w 1991 roku starania o powiększenie Białowieskiego Parku Narodowego i zwiększenia ochrony całej Puszczy Białowieskiej. […] Projekt przewidywał powiększenie Parku […] do łącznej powierzchni 113 km². Również i w tym przypadku projekt spotkał się ze zdecydowanie negatywną postawą zarówno administracji Lasów Państwowych, jak i samorządu lokalnego.

Puszczę chronili królowie i carowie (by móc w niej sami polować). Za czasów Zygmunta Augusta za zabicie żubra groziła kara śmierci. W połowie XVII w. Władysław IV wprowadził ścisłą ochronę Puszczy, a okupant już w roku 1881 zakazał ciąć drzewa w ostoi żubrów i innych zwierząt. Obecnie ścisłe rygory ochronne dotyczą tylko niewielkiego skrawka Puszczy, a cała podporządkowana jest krótkowzrocznej ekonomii. Puszcza Białowieska musi być chroniona takimi normami prawnymi, które uchronią ją od partykularnych decyzji i posunięć zmieniających się decydentów.

Kompromis?

[…] Zespół złożony z przedstawicieli nauk leśnych, z udziałem botaników, zoologów, geografów, przystąpił w 1992 roku do opracowania projektu rezerwatu biosfery Puszczy Białowieskiej, który umożliwia obok stosowania ochrony konserwatorskiej szerokiego zakresu ochrony czynnej. […] Według tego projektu ścisły rezerwat Białowieskiego Parku Narodowego ma być powiększony o około 7 km². […] Strefę centralną ma otaczać rezerwat częściowy (strefa buforowa I) […] Pozostała część Puszczy obejmująca lasy gospodarcze z siecią rezerwatów ma stanowić strefę buforową II […] Strefę III stanowić mają przylegające do Puszczy lasy chłopskie […].

Tekst napisany kursywą, podkreślenia i śródtytuł pochodzą od redakcji.

***

Jak więc czytamy w artykule prof. Sokołowskiego ostatnią wersją ochrony Puszczy, o której się mówi jest wersja najbardziej kompromisowa, powiększająca rezerwat zaledwie o 7 km²! Czy ostatni las naturalny w Europie zasługuje na takie traktowanie? Czy rezerwat biosfery ma być kolejnym wybiegiem dla kontynuacji świętej funkcji lasu: produkcji wysokowartościowego drewna?

Puszcza Białowieska potrzebuje pomocy – pomocy prawdziwych przyjaciół. Dzikie życie puszczy jest zagrożone w najwyższym stopniu.