Przyroda lasu Wolność

Bory Tucholskie to obszar o powierzchni 4 tys. km², co odpowiada w przybliżeniu 1,3% powierzchni kraju. Rozciągające się na obszarze Równiny Charzykowskiej, Równiny Tucholskiej, Doliny Brdy, Wysoczyzny Świeckiej Bory swą rzeźbę zawdzięczają epoce lodowcowej, a szczególnie zlodowaceniu bałtyckiemu.

W tym czasie u czoła lodowca tworzyły się pagórki moren czołowych, a na ich przedpolu powstawały rozległe równiny piaszczyste zwane sandrami, usypane przez wody roztopowe wypływające spod topniejących lodów.

Obecna szata roślinna Borów Tucholskich powstała niestety w wyniku zmian i przeobrażeń (powodowanych działalnością człowieka).

Do XV w. obszar Borów porastały lasy grądowe, buczyny i dąbrowy, które na skutek działalności człowieka zostały wyparte przez obecnie dominujące siedliska borowe.

Las Wolność, który jest głównym tematem tego artykułu znajduje się na terenie Borów Tucholskich. Las ten obejmuje południowo-zachodni obszar jeziora Charzykowskiego. W Borach Tucholskich jest on jedynym reprezentantem kwaśnej buczyny niżowej (Luzulo pi1osae – Fagetum). Buki zajmują gleby utworzone z piasków gliniastych i z lekkich glin spłaszczonych. Drzewostan jest utworzony z buka, domieszkę stanowi często dąb bezszypułkowy lub sosna. Gatunki te są jednak sztucznie wprowadzone przez człowieka (Boiński 1992). W podszyciu spotykamy jarzębinę, a w słabo rozwiniętym runie najliczniej występują: zawilec gajowy (Anemone nemorosa), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), szczawik zajęczy (Oxalis, acetosella), konwalijka dwulistna (Majantheum bifoljum) i kosmatka orzęsiona (Luzula pilosa). Występują tutaj również gatunki borowe: borówka czarna (Vaccinium myrtillus), przetacznik leśny (Veronica officinallis). Przechadzając się wiosną można tutaj czasami zobaczyć coraz rzadszą i ginącą u nas przylaszczkę (Hepatica nobilis), która kwitnie pięknie fioletowo.

Niewątpliwą atrakcją lasu Wolność jest niezwykłe ukształtowanie jego terenu. Bogactwo form terenowych stanowi tutaj pasmo moreny czołowej tworzące potężne zagłębienia i wyniesienia. Wszystko to potęguje wrażenie niezwykłości i pierwotności.

Wzniesienie moreny czołowej osiąga na południowym zachodzie od jeziora Charzykowskiego swoje maksimum – 206 m n.p.m. (Góra Wolność). Jest to zarazem najwyższy punkt województwa bydgoskiego. Ze wzniesień Wolności roztacza się malowniczy widok na rynnowe jezioro Charzykowskie, leżące 121 m n.p.m. Znajduje się tutaj stanowisko pełnika europejskiego (Trollis eurdpaeus) niezwykle rzadkiej rośliny objętej ochroną gatunkową. Kolejną rzadkością jest stanowisko reliktu arktycznego, maliny moroszki (Wycech 1936).

Wycinanie lasu

Niestety, ten ostatni fragment buczyny i różnorodności biologicznej stoi w obliczu zagrożenia. Jest nim stopniowe wycinanie buka w obrębie Leśnictwa Wolność należącego do Nadleśnictwa Rytel. Cięcia buka tłumaczy się tym, że młode buki rosnące pod okapem starszych potrzebują światła i dlatego trzeba dokonać przerzedzenia. W pewnym sensie (z gospodarczego punktu widzenia) jest to działanie potrzebne. Jak jednak wytłumaczyć fakt wycinania w niektórych miejscach doszczętnie prawie całego oddziału leśnego [w gospodarce leśnej powierzchnia lasu podzielona jest na ponumerowane oddziały – red.]? Czy też chodzi o dostęp do światła?

Leśnicy tłumaczą takie działanie świętą księgą co się zowie operat [chodzi o tzw. operat urządzeniowy lasu plan i urządzania lasu sporządzany na 10 lat, którego częścią jest plan cięć – red.].

Karygodnym działaniem było wycięcie buka w dużej części oddziału 457 w obrębie leśnictwa Wolność. Najgorsze jednak było wycięcie buka na zboczu przylegającym bezpośrednio do torfowiska, które jest wpisane do rejestru użytków ekologicznych jako część działki nr 457 LP oznaczonej w ewidencji Administracji Lasów Państwowych jako oddział 457b Leśnictwa Wolność obrębu Klosnowo nadleśnictwa Rytel. Numer rejestru wojewódzkiego 44.

W rezultacie wspomnianej dewastacji gleba w pobliżu tego użytku ekologicznego jest zryta i podatna na erozję, a część gałęzi pochodzących ze ścinki leży na obszarze użytku. Co gorsze, w niektórych miejscach podsadza się sosnę.

Park Ekologiczny „Wolność”

Jako stowarzyszenie ekologiczno-kulturalne „Wspólna Ziemia” postanowiliśmy podjąć działania zmierzające do ochrony tego unikalnego w skali regionu lasu. Jest to jedyny na naszym terenie las o cechach zbliżonych do naturalnego. Lasu Wolność nie może dotknąć pinetyzacja (uparte zasiedlanie sosną zwyczajną – Pinus silvestris). Leśnicy zajmując pod uprawę sosny siedliska buka niszczą bogate gleby. Bory związane są z siedliskiem uboższym. Część borów powstała właśnie na skutek wytrzebienia przez człowieka. innych gatunków drzew współzawodniczących z sosną. Bory natomiast mają bez wątpienia większe znaczenie ekonomiczne niż buczyna. Dzieje się tak dzięki szybszemu przyrostowi sosny niż buka.

Zatem niech przestaną brać górę względy ekonomiczne, a niech zaczną dominować walory estetyczne i przyrodnicze. Spróbujmy dostrzec w lesie drzewa, a nie drewno. Chcemy, aby las Wolność stał się parkiem ekologicznym, który by służył edukacji ekologicznej chojniczan i mieszkańców okolic.

Niewątpliwie przemawiającym do człowieka argumentem za nie wycinaniem starych drzew jest fakt, że dopiero 2700 młodych drzewek może wyprodukować tę ilość tlenu co jedno stare. Choćby tylko z tego powodu nie możemy mówić, że zasadzenie paru młodych drzew zrekompensuje wycięcie nawet jednego.

Rafał Chmara

Stowarzyszenie Wspólna Ziemia, Chojnice