Polska Karta Lasu

Propozycja do szerszej dyskusji:

Przetrwanie człowieka zależy od przetrwania ekosystemów naturalnych, w szczególności lasów. Lasy są najbogatszym lądowym siedliskiem życia na Ziemi, ukształtowanym w wyniku milionów lat ewolucji. Są one naturalnym dziedzictwem życia i ostoją bioróżnorodności, której osłabienie zagraża wszystkim współczesnym gatunkom, łącznie z naszym - Homo Sapiens. Jedynie naprawdę skuteczna ochrona tego dziedzictwa umożliwi ludziom godną przyszłość.

Sygnatariusze Polskiej Karty Lasu są przeświadczeni, że wszystkie żywe istoty posiadają wartość immanentną, zaś gatunek ludzki jest tylko jedną z wielu "nici" w kunsztownej "tkaninie" życia warunkującej nasze istnienie na Ziemi.
Podczas ostatnich stuleci człowiek przez niefrasobliwą i postępującą eksploatację lasów znacznie zmniejszył, zdegradował i zniszczył ekosystemy leśne. W najbliższym czasie wymrą tysiące gatunków zależnych od lasu - prawdopodobnie znajdzie się wśród nich również człowiek.

Jesteśmy zarazem świadomi ogromnej pozabiologicznej wartości lasów, zarówno gospodarczej jak i niematerialnej. Lasy (zwłaszcza górskie) są naturalnymi, a tym samym najtańszymi, zbiornikami retencyjnymi olbrzymiej pojemności, stanowią istotny czynnik polepszający warunki klimatyczne. Są źródłem drewna, opału, leków, materiałów budowlanych, owoców, grzybów i mnóstwa innych dóbr, bez których nasza gospodarka nie mogłaby istnieć. Są nośnikiem wartości kulturowych i duchowych, źródłem inspiracji artystycznej i obiektem estetycznej kontemplacji oraz atrakcją turystyczną i nieocenionym miejscem rekreacji i odpoczynku.

Sygnatariusze Karty uważają, że konsumenci muszą zasadniczo zmienić spojrzenie na ekosystemy leśne. W czasie prowadzenia gospodarki leśnej bezwzględnie musi być uwzględniana znajomość procesów ekologicznych zachodzących w lasach naturalnych. Wzorem i punktem odniesienia dla gospodarki leśnej powinny być naturalne procesy zachodzące w przyrodzie.

Wiedza człowieka o lesie jest bardzo ograniczona. Większości powiązań i współzależności w ekosystemach leśnych nie jesteśmy w stanie poznać, podejmowanie decyzji na podstawie fragmentarycznej wiedzy zagraża integralności ekosystemów leśnych i może być powodem ich unicestwienia. Dlatego koniecznością staje się stworzenie rozległej sieci rezerwatów, w których będzie obowiązywała bierna ochrona przyrody i z których będziemy czerpali wiedzę jak postępować w lasach gospodarczych. Tym sposobem można zapobiec niekorzystnym i nieodwracalnym zmianom spowodowanym przez gospodarką leśną.

Lasy są subtelną, dynamiczną i niezwykle złożoną - na wielu różnych poziomach - siecią wzajemnych powiązanych różnorodnych organizmów żywych - od skali mikroskopijnej po globalną. Wszystkie te organizmy - każdy bez wyjątku - przyczyniają się do zachowania równowagi lasu jako całości. Wynika z tego, że las nie powinien być postrzegany jako uprawa nastawiona na produkcję drewna, ale jako organizm utrzymujący samoistną, wewnętrzną równowagę. Człowiek, aby zachować zdolność lasu do samoodtwarzania, musi te uwarunkowania brać pod uwagę i szanować je.

Polska Karta Lasu, wzorowana na podobnej słowackiej, jest dokumentem określającym kierunek myślenia, który - według sygnatariuszy - powinien być brany pod uwagę w społecznym opiniowaniu i wytyczaniu kierunków gospodarki leśnej a także w stosunku człowieka do lasu.

Polska Karta Lasu nie jest skierowana li tylko do specjalistów zajmujących się lasami. Specjalistyczna,  przemysłowa i hodowlana terminologia leśna, którą posługują się leśnicy nie sprzyja ogólnospołecznej dyskusji nad przyszłością lasów. Aby przedstawić własną wizję prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej, sygnatariusze Karty spisali ten dokument zrozumiałym językiem, w nadziei, że będzie to pierwszy krok do społecznego zainteresowania i zrozumienia problemów ochrony lasów i szukania, w znacznie szerszym niż dotychczas gronie, akceptowalnych społecznie sposobów ochrony i odtwarzania ekosystemów leśnych. Chcemy, aby ta Karta była głosem pozarządowego ruchu w obronie przyrody i aby zyskała szerokie, społeczne poparcie.
Wówczas leśnicy będą mogli podjąć się praktycznej realizacji wytycznych Karty.

Główne wytyczne:

OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ

1. Konieczna jest ochrona i zachowanie ekosystemów leśnych w ramach naturalnych zbiorowisk, na wszystkich poziomach. Różnorodność biologiczną lasów musimy chronić zarówno w przestrzeni jak i w czasie.
2. Konieczna jest ochrona i utrzymywanie ekologicznej struktury funkcjonowania lasów (cykl obiegu wody, procesy glebowe i obiegu substancji odżywczych, charakter terenu i zachowanie klimatu) oraz odtworzenie jej tam, gdzie została zniszczona przez ludzką działalność.
3. Niedopuszczalne jest wprowadzanie obcych dla danych zbiorowisk gatunków roślin i zwierząt.

PROFILAKTYKA

1. Badania naukowe powinny w całości, bez jakichkolwiek wyjątków, służyć zapobieganiu groźbie obniżania wartości biologicznej lasu lub utraty jego różnorodności biologicznej.
2. Każde gospodarcze wykorzystywanie lasu nieuchronnie powoduje obniżanie naturalnych mechanizmów obronnych lasu. Dlatego konieczne jest wyłączenie z lasów gospodarczych takich jego fragmentów, w których las jest pozostawiony samemu sobie i gdzie obserwuje się naturalne procesy przyrodnicze. Wiedza zdobyta w ten sposób posłuży poprawieniu kondycji zdrowotnej wykorzystywanych gospodarczo obszarów leśnych. Powierzchnia takich miejsc nie może być mniejsza niż 20% całej powierzchni lasów.

PRAWO DO INFORMACJI

1. Każdy obywatel ma prawo do uzyskania pełnej informacji dotyczącej leśnych planów gospodarczych i wykonywanych w lesie czynności, zwłaszcza, gdy istnieje groźba poważnego naruszenia żywotnych funkcji biologicznych lasu.
2. Pozarządowe organizacje ekologiczne mają prawo do uzyskania wglądu w operaty urządzeniowe lasu, plany cięć, a także do wglądu w roczne plany łowieckie.

Kierunki zrównoważonej gospodarki leśnej

GŁÓWNE ZASADY ZRÓWNOWAŻONEJ GOSPODARKI LEŚNEJ

1. Skład gatunkowy lasów hodowlanych powinien być dopasowany do siedliska, zarówno pod względem jakościowym (właściwe gatunki dla siedliska) jak i ilościowym (właściwy stosunek jednych gatunków do drugich). Wiedza ta musi być każdorazowo oparta na badaniach fitosocjologicznych i leśnych, które zostały wcześniej przeprowadzone. Wyłączone z eksploatacji powinny być wszystkie lasy łęgowe oraz porastające brzegi potoków w pasach po 40 metrów z każdej strony cieku. W takim pasie wyklucza się prowadzenie  jakiejkolwiek gospodarki leśnej. W części źródliskowej pasmo ochronne powinno mieć co najmniej 50 m średnicy. W miejscach o rozległym występowaniu źródlisk pasmo to powinno obejmować całą powierzchnię źródliska. W okresie wegetacyjnym wszelkie prace w lesie powinny być ograniczone do minimum.
2. Wszystkie naturalne lasy górskie w Polsce powinny być chronione. Lasy powyżej określonych wysokości (różnych dla różnych obszarów) powinny być objęte całkowitą ochroną. Szczegółowe dyrektywy wymagają odpowiednich studiów.
3. Przy odnawianiu lasu powinno się używać takich sposobów, które naśladują naturalne procesy przyrodnicze, rozwinięte w przebiegu ewolucji lasów w naszej strefie klimatycznej. Jeśli stosuje się zręby, powinny być one dopasowane do naturalnej dynamiki zbiorowiska leśnego. To znaczy, że powinny naśladować procesy przyrodnicze takie jak np.  pożary czy wiatrołomy. Dla przykładu: jeśli mamy do czynienia ze świerczyną, wówczas zręby mogą być większe natomiast jeśli będzie to buczyna - zręby powinny być mniejsze, do kilku arów, bo jak buk się przewraca, to odsłania właśnie tylko kilka arów. Gniazda powinny być małe i zawsze powinna być pozostawiana część martwego drzewa stojącego i leżącego. Tak, jak w przyrodzie musi ono reprezentować różne klasy grubości i różne stadia rozkładu, zarówno zaawansowane jak i początkowe.
4. W drzewostanie gospodarczym musi być pozostawione minimum 20% drzew, które będą mogły dożyć swojej śmierci biologicznej i rozłożyć się w sposób naturalny.
5. W trakcie prowadzenia gospodarki leśnej nie można używać środków chemicznych.
6. Leśna sieć dróg musi być konsekwentnie minimalizowana, by unikać szkodliwej dla ekosystemu fragmentacji. Zabrania się prowadzenia dróg zwózkowych korytami cieków wodnych.
7. Muszą być pozostawiane dostatecznie duże fragmenty lasu bez sieci dróg, aby umożliwiały naturalny rozwój ewolucyjny lasu również w tej części, w której prowadzi się gospodarkę leśną. Wielkość obszarów bez dróg powinna wynosić co najmniej 3 km2, w tym długość każdego z boków obszaru nie może być mniejsza niż 1 kilometr.

ŁOWIECTWO

1. Łowiectwo będące częścią gospodarki leśnej powinno, tak jak i ona, uwzględniać pozagospodarcze funkcje lasu i musi być im podporządkowane.
2. Zawarte w prawie łowieckim zapisy nie mogą dzielić zwierząt na szkodliwe i pożyteczne.
3. Ze względu na swoją szczególną rolę w ekosystemie drapieżniki muszą być objęte ochroną przez cały rok.

Powyższe zasady są tylko wytycznymi minimum i dla poszczególnych obszarów wymagałyby sprecyzowania. Sygnatariusze tego dokumentu uważają, że jest on także ich stanowiskiem w sprawie polskiej normy certyfikowanych lasów. Spełnienie powyższych warunków byłoby pierwszym krokiem w stronę uznania gospodarki leśnej za dającą się pogodzić z ochroną lasu.

Karta została spisana podczas zebrania grupy inicjatywnej w siedzibie stowarzyszenia Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
Bielsko-Biała, 15 kwietnia 2000 r. i poprawiona po konsultacjach.

Sygnatariusze:
(-) Maciej Chrzanowski, Federacja Zielonych
(-) Liliana Dawidziuk, Mazowiecka Pracownia
(-) Piotr Gliński, Społeczny Instytut Ekologiczny
(-) Monika Gorzelańska, Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła"
(-) A. Janusz Korbel, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
(-) Tomasz Lisiecki, Towarzystwo Ekologiczne "Ziemia Przede Wszystkim"
(-) Jarosław Malejewski, PNRWI Grupa Karkonosze
(-) Andrzej Pasierbiński, przyrodnik
(-) Ryszard Skrzypiec, Stowarzyszenie "Federacji Zielonych"
(-) Piotr Skubała, przyrodnik
(-) Krystian Szczepański, PNRWI Inowrocław
(-) Magdalena Warszawa, Łysogórska PNRWI
(-) Grzegorz K. Wojsław, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
(-) Agnieszka Wower, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
(-) Andrzej Żwawa, Wydawnictwo "Zielone Brygady"
(-) Dariusz Liszewski, PNRWI