Jak kształtować postawy proekologiczne

Niedawno została wydana przez Wydawnictwo Naukowe „Śląsk” książka autorstwa Ryszarda Kulika (członka Rady Programowej Pracowni) pod tytułem „Jak kształtować postawy proekologiczne”. Książek wydaje się mnóstwo i na pewno w większości nie dają one powodów, żeby fakt ich edycji szczególnie nagłaśniać. Ale ta książka jest szczególna, nawet nie zawaham się powiedzieć – wybitna i oczekiwana przez środowisko ludzi zajmujących się edukacją ekologiczną, którym bliska jest filozofia głębokiej ekologii.

Ryszard Kulik, pracownik Katedry Psychologii Społecznej i Psychologii Kształcenia Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, opisuje w swojej książce przemyślenia, które są efektem wieloletniego prowadzenia zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży.

Opisana w książce struktura treningu ekologicznego nawiązuje bezpośrednio do koncepcji warsztatu pt. „Zgromadzenie Wszystkich Istot” zaproponowanego przez Joannę Macy i Pat Fleming, a opisanego w książce „Myśląc jak góra”.

Warsztat ma swoją określoną strukturę. Po części integracyjnej następuje jego zasadniczy element polegający na uświadomieniu sobie kryzysowej sytuacji związanej z konfrontacją z niekorzystnymi zmianami w środowisku naturalnym i wyrażeniu uczuć, które temu towarzyszą. Następny etap to punkt zwrotny – jest nim odkrywanie przynależności do kręgu życia i doświadczanie bycia częścią nieskończonej sieci wzajemnych powiązań wszystkiego, co istnieje poprzez empatię i współodczuwanie z nimi oraz zadawanie głębokich pytań i postrzeganie świata w kategoriach sanktuarium. Ostatnim elementem struktury warsztatu jest budowanie postanowień i fundamentów do przyszłych działań broniących środowiska naturalnego przed eksploatacją i nadmierną antropopresją. Przesłaniem zasadniczym każdego procesu edukacyjnego opartego na tej strukturze jest więc aktywne uczestnictwo w obronie przyrody, a co za tym idzie – obrony nas samych.

Książka „Jak kształtować postawy proekologiczne” jest podzielona na dwie uzupełniające się części: w pierwszej znajdują się opisy czynników i mechanizmów psychologicznych, które decydują o pełnym troski i szacunku podejściu człowieka do przyrody lub też jego braku. Natomiast w drugiej części autor proponuje scenariusz treningu ekologicznego. W sposób szczegółowy opisuje każdy element warsztatu – techniki, cele, przebieg i interpretacje poszczególnych procesów. Dzięki tej metodzie każdy z czytelników, o ile posiada odpowiednie predyspozycje i doświadczenie w prowadzeniu zajęć edukacyjnych, jest w stanie zastosować w praktyce te nowatorskie sposoby kształtowania postaw na rzecz ochrony przyrody.

Książka wypełniając lukę w literaturze poświęconej psychologicznym aspektom edukacji ekologicznej. Adresowana jest do wszystkich zainteresowanych relacją człowiek – przyroda, a w szczególności do nauczycieli, pedagogów, psychologów, studentów, liderów grup nieformalnych i organizacji społecznych.

Autor zwraca uwagę na to, że człowiek w relacji do swojego otoczenia reaguje w pewien całościowy sposób, który jednocześnie obejmuje komponenty poznawcze, emocjonalne, behawioralne i duchowe. Te ostatnie są często niedoceniane i pomijane w psychologii akademickiej. Jest to jednak ważny i nieredukowalny aspekt relacji człowieka ze środowiskiem naturalnym.

Istotą podejścia do przyrody prezentowanego w książce są następujące przekonania:

• ludzie są częścią natury;
• istnieją ograniczenia związane z możliwościami ekosystemu;
• rozwój technologiczny ma ograniczone możliwości w rozwiązywaniu problemów środowiskowych.

Jak pisze autor na początku książki: „Człowiek jest częścią przyrody. Wprawdzie postęp cywilizacyjny coraz bardziej dystansuje nas od natury i tworzy iluzję oddzielenia od niej, to jednak niezmiennym pozostaje fakt, że bez środowiska naturalnego nie bylibyśmy w stanie przeżyć. Człowiek większość swoich potrzeb zaspokaja w kontakcie z przyrodą. Nie możemy nie oddychać powietrzem lub zastąpić wody najdoskonalszym nawet specyfikiem. Ingerencja w naturalne procesy często tak dotkliwie zakłóca równowagę ekosystemu, że zagrożone są nie tylko zwierzęta i rośliny, ale także człowiek. Z pewnością są to sprawy oczywiste, ale jakże często o nich zapominamy żyjąc w przekonaniu, że wszystko nam wolno, niezależnie od tego, jakie to powoduje konsekwencje dla środowiska naturalnego. W pewnym sensie jesteśmy mistrzami w usprawiedliwianiu siebie i podtrzymywaniu dobrego samopoczucia oraz dobrego mniemania o sobie, mimo iż nasze działania mogą doprowadzić do katastrofy ekologicznej i zagłady ludzkości. Dlaczego tak się dzieje?”. To pytanie możemy sobie zadać i zarazem odpowiedzieć na nie po lekturze książki, dlatego też zachęcam do przeczytania, a przede wszystkim do uczestnictwa w samych Warsztatach dla Matki Ziemi prowadzonych przez jej autora.

Jacek Zachara

Ryszard Kulik, Jak kształtować postawy proekologiczne. Trening grupowy w edukacji ekologicznej. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 2001

Książkę można zamawiać: „Śląsk” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, al. W. Korfantego 51, 40-161 Katowice, tel. 33 25 80 756, e-mail: handel@slaskwn.com.pl; slaskwn.com.pl