Natura 2000 w Województwie Podkarpackim

W lutym 2000 r. Ministerstwo Środowiska rozpoczęło realizację projektu Koncepcja sieci NATURA 2000 w Polsce. W wyniku tych prac we wrześniu 2001 r. przewidywano utworzyć 285 obszarów, w tym 47 traktowanych jako rezerwowe, o łącznej powierzchni 45 000 km². Tak opracowany projekt sieci NATURA 2000 objąłby ok. 15% powierzchni kraju. W województwie podkarpackim zamierzano utworzyć 11 ostoi o powierzchni 344 777 ha, które zajęłyby 19% powierzchni tego obszaru.

W listopadzie 2001 r. rozpoczęto realizację drugiej części projektu – „Wdrażanie koncepcji sieci NATURA 2000 w Polsce w latach 2001-2003”, a w lutym br. rozpoczęły pracę Wojewódzkie Zespoły Realizacyjne (WZR), których zadaniem było zweryfikowanie i uzupełnienie informacji zawartych w Standardowych Formularzach Danych. W skład WZR-u w województwie podkarpackim weszli: doc. dr hab. Eugeniusz Dubiel (Uniwersytet Jagielloński), dr Krzysztof Oklejewicz (Uniwersytet Rzeszowski), dr Tomasz Winnicki (zastępca dyrektora Bieszczadzkiego Parku Narodowego), dr Wojciech Śmietana (Instytut Ochrony Przyrody PAN), dr Krzysztof Kukuła (Uniwersytet Rzeszowski), mgr inż. Leon Machura (Nadleśnictwo Rymanów), mgr Zofia Fastnacht (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie). Prace były prowadzone pod kierunkiem ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody dr. inż. Mariana Stója.

W wyniku prac WZR, większość zaproponowanych ostoi została zaakceptowana. WZR dokonał tylko kosmetycznych zabiegów związanych z wyznaczaniem ostoi NATURY 2000. Całkowicie pominięto doliny rzeczne Sanu, Wisłoka i Wisłoki, które są ważnymi korytarzami ekologicznymi, a przede wszystkim położony w granicach województwa odcinek doliny Wisły, która jest europejskim korytarzem ekologicznym. Jednak zgłoszono kilka uwag – z punktu widzenia ochrony przyrody bardzo istotnych. Zaproponowano, aby połączyć ze sobą ostoje Bieszczady i Beskid Niski oraz ostoję Bieszczady z ostoją PK Gór Słonnych. W takim przypadku program NATURA 2000 w rzeczywistości stał się prawdziwą siecią ekologiczną, a nie tylko zbiorem pojedynczych ostoi niepowiązanych z sobą korytarzami ekologicznymi. W tym miejscu nasuwa się jednak pytanie, czy jest realne podejmowanie działań związanych z ochroną przyrody na tak dużym terenie, obejmującym kilkanaście gmin i kilka powiatów. Inną z kolei propozycją – już wcale nie tak dobrą – jest zasadność proponowania do programu ostoi Czarnorzecko-Strzyżowski PK, który ostatecznie nie wszedł w skład obszarów NATURA 2000. Jak się dowiedziałem w UW w Rzeszowie, dużym problemem byłoby zarządzanie na tym terenie, gdyż obszar ten jest podzielony dużą ilością wsi i miasteczek. Także wymienione ostoje Bieszczady, Beskid Niski i PK Gór Słonnych ostatecznie nie zostały ze sobą połączone.

Ogromne obawy związane z funkcjonowanie NATURY 2000 na terenie województwa podkarpackiego przedstawiła Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie (RDLP), która obawia się ograniczeń związanych z możliwością gospodarowania na terenach należących do Lasów Państwowych, a znajdujących się na obszarach należących w przyszłości do Europejskiej Sieci Ekologicznej. W związku z tym zaproponowała, aby do sieci włączyć Bieszczadzki i Magurski Park Narodowy, rezerwaty: Źródliska Jasiołki, Krywe, Hulskie, Sine Wiry, Dorzecze Wiaru oraz 140 stref rozrodu i regularnego przebywania gatunków zwierząt chronionych, dla których wyznacza się te strefy. Łączna powierzchnia NATURY 2000 zaproponowana przez RDLP w Krośnie wynosiłaby 82 tys. ha, co stanowiłoby ok. 4% powierzchni województwa. Dla przykładu podam, że obszar ten odpowiadałby w przybliżeniu jednej ostoi – Beskid Niski. Na szczęście tak się nie stało i stanowisko RDLP w Krośnie nie zostało wzięte pod uwagę. Wymienione wyżej uwagi zostały zawarte w „Raporcie w sprawie prac związanych z wdrożeniem na terenie województwa podkarpackiego Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000”.

Ostatnim etapem wdrażania programu NATURA 2000 w poszczególnych województwach były spotkania w urzędach wojewódzkich. Takie spotkanie odbyło się 20 lutego br. w Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie. Na tym seminarium została zaproponowana ostateczna wersja Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 w województwie podkarpackim. W spotkaniu tym uczestniczyli: prof. Ewa Symonides – Główny Konserwator Przyrody, Kazimierz Surowiec – Wicewojewoda Podkarpacki, przedstawiciele podkarpackich gmin, Lasów Państwowych, parków narodowych i krajobrazowych, LOP, IOP i NFOŚ. Przedstawiciele podkarpackich samorządów zostali wreszcie poinformowani, że na ich terenie zaplanowano utworzenie ostoi sieci NATURA 2000. Pismo z datą z lipca 2002 r. dotarło do gmin... pod koniec stycznia tego roku. Takie zaniedbania ze strony władz – brak działań edukacyjnych i pozyskiwania akceptacji ze strony lokalnych społeczności – mogą stać się przyczyną wielu problemów w realizacji programu NATURA 2000. Tych problemów może być 41, gdyż w tylu gminach wyznaczono obszary europejskiej sieci ekologicznej.

W województwie podkarpackim zaproponowano utworzyć 6 obszarów w oparciu o Dyrektywę Siedliskową (Specjalne Obszary Ochrony) o łącznej powierzchni 242692,6 ha na terenie Podkarpacia: Bieszczady, Góry Słonne, Ostoja Jaśliska, Ostoja Magurska, Ostoja Przemyska, Uroczyska Puszczy Solskiej. Obszary te zajmą ok. 13,5% powierzchni województwa. W oparciu o Dyrektywę Ptasią (Obszary Specjalnej Ochrony) wyznaczono 9 ostoi o powierzchni 374492,8 ha na terenie Podkarpacia, które stanowią 20,9% terenu województwa: Beskid Niski, Bieszczady, Góry Słonne, Lasy Janowskie, Pogórze Przemyskie, Puszcza Solska, Roztocze, Starorzecze Sanu w Hurku, Stawy w Budzie Stalowskiej.

W większości zatwierdzonych ostoi są to obszary górskie (Bieszczady i Beskid Niski) i wyżynne (Pogórze Przemyskie, Roztocze), a tylko w niewielkiej – nizinne (Lasy Janowskie). Ostoje Lasy Janowskie, Puszcza Solska i Roztocze znajdują się na granicy z województwem lubelskim, a ostoja Beskid Niski graniczy z województwem małopolskim. Większość z zaproponowanych terenów do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 znajduje się w granicach wielkopowierzchniowego systemu ochrony przyrody województwa podkarpackiego. Przeważająca ilość ostoi znajduje się w granicach parków narodowych i krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu, a tylko około 5% przyszłych ostoi sieci NATURA 2000 nie jest dotychczas objętych żadną formą ochrony przyrody (m.in. ostoje Starorzecze Sanu w Hurku i Stawy w Budzie Stalowskiej).

Wielkoprzestrzenny system ochrony przyrody w Podkarpackim zajmuje powierzchnię 828 466 ha, co stanowi 46% powierzchni województwa. Na tę liczbę składają się powierzchnie zajęte przez: 2 parki narodowe (Bieszczadzki i Magurski), 10 parków krajobrazowych, 17 obszarów chronionego krajobrazu i 82 rezerwaty. Województwo podkarpackie ma bardzo dobrze rozbudowany system ochrony przyrody, który obejmuje prawie połowę jego powierzchni, a w porównaniu do niego 21,3% zaproponowanych do programu NATURA 2000, przedstawia się blado.

Na razie program NATURA 2000 ma tylko wymiar naukowy. Brak jest konsultacji z ludźmi, którym przyjdzie żyć na obszarach objętych programem. Nikt nie opracowuje strategii i programów ochrony terenów włączonych do sieci, m.in. RDLP. Czeka się jedynie na zatwierdzenie zgłoszonych obszarów przez Komisję Europejską. Czy nie lepiej byłoby już teraz przygotować się wstępnie do zarządzania tymi terenami? Później, gdy dane obszary zostaną zatwierdzone, będzie można ubiegać się o dofinansowanie, a jak wiadomo kto pierwszy, ten lepszy.

Jednak można dostrzec także zjawiska pozytywne. Materiały dotyczące NATURY 2000 zostały przekazane zespołowi zajmującemu się przygotowaniem planu przestrzennego zagospodarowania (PPZ) województwa podkarpackiego, w którym programowi poświęcono sporo miejsca. Teraz musimy poczekać, aż w PPZ gmin i powiatów NATURA 2000 zajmie stosowne miejsce. W jednej z gmin PPZ jest z lat 80. i z powodu braku pieniędzy jest przedłużany na kolejne lata. Miejmy nadzieję, że sytuacja nie przedstawia się tak w kolejnych 40 gminach. Jak wiadomo, to na poziomie gminy będzie realizowana faktyczna ochrona zatwierdzonych obszarów.

Także na najwyższych szczeblach władzy doczekaliśmy się poparcia dla NATURY 2000. W projekcie ustawy o ochronie przyrody z dnia 14 kwietnia 2003 r. znajdują się wyjaśnienia takich terminów, jak gatunek o znaczeniu priorytetowym, gatunek ważny dla Wspólnoty Europejskiej, OSO, OOW, ostoja, SOO, także w artykule opisującym formy ochrony przyrody znajduje się zapis o wyznaczaniu obszarów NATURA 2000. Obszary te będą wyznaczone przez ministra środowiska w drodze rozporządzenia, w porozumieniu z ministrem właściwym ds. rolnictwa, ministrem właściwym ds. rozwoju wsi i z ministrem właściwym ds. gospodarki wodnej, po uzyskaniu opinii marszałka danego województwa. Również minister właściwy ds. środowiska, w drodze rozporządzenia ma ustanowić plan ochrony dla danego obszaru NATURA 2000 na okres 20 lat. Plan ten ma być zintegrowany z innymi planami, takimi jak plan urządzenia lasu, plan ochrony parku narodowego czy krajobrazowego. Co dwa lata osoba sprawująca nadzór nad obszarem NATURA 2000 będzie miała za zadanie sporządzać raport dotyczący działań, które będą mogły być realizowane ze względu na ochronę życia i zdrowia ludzkiego, bezpieczeństwa publicznego, a co sześć lat ocenę realizacji planu ochrony oraz jego skuteczność. Także minister właściwy ds. środowiska będzie miał za zadanie informować Komisję Europejską o realizacji przedsięwzięć na obszarze NATURA 2000.

Na to, aby przekonać się jaka będzie ostateczna treść ustawy o ochronie przyrody z zapisami o sieci NATURA 2000, będziemy musieli jeszcze trochę poczekać. Na razie obszary sieci zostały zgłoszone do konsultacji resortowych, potem zostaną przesłane do Komisji Europejskiej, a co będzie później – czas pokaże.

Grzegorz Czubaj