Ile naprawdę jest wilków i rysi?

W Polsce żyje jedynie około 510 wilków i 200 rysi – tak wynika z ogólnopolskiej inwentaryzacji tych zwierząt prowadzonej od kilku lat przez naukowców oraz leśników, zakończonej na przełomie lutego i marca 2004 r. To znacznie mniej niż dotychczas sądzono. Na przykład oficjalne dane z Ministerstwa Środowiska mówiły o tysiącu wilków i około trzystu rysiach występujących w Polsce.

Zdaniem prowadzących inwentaryzację naukowców, różnica w danych nie oznacza, że liczba tych chronionych zwierząt znacznie się zmniejszyła. „Dokładniejsza metoda badań dała po prostu dokładniejsze wyniki, różniące się znacznie od dotychczasowych danych” – powiedział koordynator badań, prof. Włodzimierz Jędrzejewski. Inwentaryzację wilków i rysi rozpoczęto w 2000 r. na terenie północno-wschodniej Polski z inicjatywy Zakładu Badania Ssaków PAN w Białowieży. Od roku 2001 projekt prowadzony jest na obszarze całej Polski, na podstawie decyzji Głównego Konserwatora Przyrody, Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych oraz Dyrektora Krajowego Zarządu Parków Narodowych, we współpracy z Regionalnymi Dyrekcjami Lasów Państwowych i wojewódzkimi konserwatorami przyrody. Wykonawcami prac terenowych są wszystkie nadleśnictwa i parki narodowe, a koordynacją prac i analizą danych zajmują się Zakład Badania Ssaków PAN w Białowieży przy współudziale Stowarzyszenia dla Natury „Wilk” w Godziszce oraz Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. ZBS dysponuje danymi z 431 nadleśnictw i 17 parków narodowych. Brakuje jeszcze informacji z 8 nadleśnictw i 5 parków. W Polsce, a nawet Europie, nie było dotąd tak kompleksowych badań.

Dotychczasowe dane o występowaniu wilka i rysia w Polsce opierały się na informacjach uzyskiwanych podczas corocznych szacunków łowieckich, a jednostką powierzchni, na której dokonywano oceny liczebności dużych drapieżników, było najczęściej nadleśnictwo. Jednak terytoria wilków i rysi zwykle znacznie wykraczają poza obszar jednego nadleśnictwa, przez co te same osobniki były często liczone podwójnie lub potrójnie. Prowadziło to do zawyżania ogólnej liczebności tych drapieżników. Takie liczenia nie dawały też rzetelnych podstaw do oceny zagrożeń obu gatunków i podejmowania skutecznych działań w celu ich długofalowej ochrony.

Aby uniknąć takich błędów, liczenie prowadzono w tzw. rejonach inwentaryzacyjnych, wyznaczonych na podstawie poznanych wcześniej w innych badaniach areałach występowania wilków i rysi. Zwierzęta liczono jednego dnia o tej samej porze. „Jeżeli w tym czasie jedna wataha przejdzie przez trzy nadleśnictwa, to zostanie to świetnie uchwycone” – powiedział prof. Jędrzejewski.

Wszystkie dane są nanoszone na mapy. Daje to w efekcie obraz terytoriów zajmowanych przez poszczególne watahy wilków czy grupy rysi. Takie wyniki są uzupełniane przez całoroczne obserwacje zwierząt i badania genetyczne.

Celem inwentaryzacji jest poznanie obecnego zasięgu występowania oraz liczebności populacji wilka i rysia w Polsce. Kontynuacja tego programu w dłuższym okresie czasu pozwoli na śledzenie i kontrolowanie ewentualnych zmian liczebności oraz rozmieszczenia tych gatunków na terenie naszego kraju. Ma to zasadnicze znaczenie dla podejmowania właściwych decyzji w zakresie ochrony drapieżników. Pozwoli także na ocenę presji ludzkiej i zmian cywilizacyjnych na funkcjonowanie najbardziej wrażliwych leśnych układów przyrodniczych.

Wyniki inwentaryzacji dają też podstawę do wnioskowania o szlakach migracji dużych zwierząt oraz wyznaczenia i ochrony korytarzy migracyjnych. Wilk i ryś potraktowane są tu jako gatunki wskaźnikowe, których obecność i liczebność mogą być miarą ciągłości i funkcjonalności korytarzy ekologicznych łączących duże kompleksy leśne Polski i Europy. Oba drapieżniki charakteryzują się dalekim zasięgiem i wysokim tempem migracji. Śledzenie zmian rozmieszczenia populacji wilka i rysia w dłuższym czasie pozwala na wyznaczenie przypuszczalnych tras migracji i określenie stopnia izolacji poszczególnych kompleksów leśnych Polski. Aby uzupełnić i sprecyzować te informacje, równolegle z programem inwentaryzacji podjęto badania genetyczne.

W Polsce wilki żyją głównie wzdłuż wschodniej granicy oraz na Roztoczu i w Karpatach. Właśnie w Karpatach i na Pogórzu Karpackim jest ich najwięcej, bo 184-214 osobników. Na Roztoczu stwierdzono od 72 do 93 wilków. W puszczach północno-wschodniej Polski występuje około 200 wilków. Na zachodzie, gdzie kilkanaście lat temu, np. w rejonie Noteci, było sporo wilków, dziś są raczej rzadkością.

Zdaniem naukowców, we wschodniej części Polski występowaniu wilków i rysi sprzyja np. wycofywanie terenów z produkcji rolnej, ale też to, że migrują do nas osobniki ze wschodniej Europy, bo sprzyjają temu dobre połączenia leśne.

Rysie żyją w 58 nadleśnictwach i 9 parkach narodowych w Polsce, głównie w północno-wschodniej i południowo-wschodniej części kraju. Prawie połowa polskich rysi żyje w Karpatach i na Pogórzu Karpackim, gdzie naliczono 96 osobników. Jedna trzecia populacji żyje we wschodniej Polsce. W puszczach Augustowskiej, Białowieskiej, Knyszyńskiej, Mielnickiej i w Kotlinie Biebrzańskiej żyje łącznie 60 rysi.

Dążeniem naukowców prowadzących inwentaryzację jest przekształcenie tych badań w docelowy monitoring. By skuteczniej chronić rysie i wilki, naukowcy proponują m.in. wyznaczanie sieci korytarzy migracyjnych łączących główne kompleksy leśne w Polsce i objęcie ich ochroną prawną, ochronę miejsc rozrodu tych zwierząt, a także walkę z kłusownictwem.

Radosław Szymczuk

Niniejszy dokument (wkładka „Dzika Polska”) został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść tego dokumentu odpowiada Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot. Poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.