DZIKIE ŻYCIE

Strefy porostowe Pojezierza Starogardzkiego oraz Doliny Kwidzyńskiej w pobliżu planowanej Elektrowni Północ

Adam Bohdan, Marta Popławska

Według autorów ostatniej Czerwonej listy porostów w Polsce emisje przemysłowe lokalne i ponadlokalne tlenków azotu, tlenków siarki i innych czynników skażających nadal pozostają najważniejszym zagrożeniem dla porostów. W najbliższych latach w powiecie tczewskim w pobliżu Pelplina planowana jest budowa Elektrowni Północ o mocy 2000 MWe, rocznej emisji CO2 rzędu 10 mln ton, rocznej dopuszczalnej emisji 5526 ton NOx, 5526 ton SO2 oraz rocznej emisji ponad 380 ton pyłów.


Chaenotheca trichialis. Fot. Adam Bohdan
Chaenotheca trichialis. Fot. Adam Bohdan

Emisje z planowanej elektrowni będą miały wpływ na stan czystości powietrza, a tym samym mogą się wiązać z negatywnym oddziaływaniem na szczególnie wrażliwą na emisje zanieczyszczeń grupę organizmów, jaką stanowią porosty, z których wiele podlega ochronie prawnej na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska.

W obszernym raporcie oddziaływania na środowisko dla Elektrowni Północ porosty zostały jednak całkowicie pominięte, podobnie jak w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, wydanej przez RDOŚ w Gdańsku dla przedsięwzięcia „Budowa Elektrowni Północ o mocy 2000 MWe koło miejscowości Rajkowy, gmina Pelplin, powiat tczewski w województwie pomorskim”. Tymczasem art. 62 pkt. 1 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko obliguje do analizy i oceny w ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko możliwości oraz sposobów zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Natomiast art. 66 pkt. 1 ust. 2 wspomnianej ustawy mówi, iż raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.


Usnea hirta. Fot. Adam Bohdan
Usnea hirta. Fot. Adam Bohdan

Dlatego Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot zdecydowało się na przeprowadzenie prac, które pozwoliły na poznanie stanu lichenobioty obszaru znajdującego się w obrębie potencjalnego oddziaływania planowanej Elektrowni Północ. Celem prac było w szczególności: poznanie składu gatunkowego porostów, frekwencji występowania poszczególnych gatunków, próba określenia stref porostowych świadczących o stanie czystości powietrza, oraz szacunek liczebności gatunków chronionych na obszarze objętym potencjalnym oddziaływaniem Elektrowni Północ.

Badania terenowe przeprowadzone zostały na 27 stanowiskach badawczych położonych na Pojezierzu Starogardzkim i w Dolinie Kwidzyńskiej, rozmieszczonych wokół planowanej Elektrowni Północ. Kilka powierzchni badawczych znajdowało się w rezerwacie przyrody Las Mątawski. Badano głównie porosty epifityczne, przede wszystkim w obrębie alei przydrożnych, przycmentarnych i śródpolnych. 6 stanowisk wytypowano w miastach.

Spośród stwierdzonych 67 gatunków porostów 23 figuruje na Czerwonej liście porostów zagrożonych w Polsce, w tym w kategorii CR – 2, EN – 10. Wśród 13 gatunków z Czerwonej listy porostów zagrożonych na Pomorzu Gdańskim, w kategorii EN znalazło się 5 gatunków. Na podstawie siedmiostopniowej skali porostowej zastosowanej przez prof. Wiesława Fałtynowicza i dr. Andrzeja Kepela określono występowanie 4 stref porostowych na poszczególnych stanowiskach badawczych:

  • III – wewnętrzną strefę osłabionej wegetacji (o silnie zanieczyszczonym powietrzu);
  • IV – środkową strefę osłabionej wegetacji (o średnio zanieczyszczonym powietrzu);
  • V – zewnętrzną strefę osłabionej wegetacji (o względnie mało zanieczyszczonym powietrzu);
  • VI – wewnętrzną strefę normalnej wegetacji (o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu).

Strefę III – najbardziej zanieczyszczoną – odnotowano w Gniewie i Malborku. W trzech miejscowościach: Tczew, Wielkie Walichnowy, Starogard Gdański, stwierdzono strefę IV, natomiast strefę V stwierdzono w Pelplinie. Poza obszarami zabudowanymi zdecydowanie dominowała strefa VI – o najczystszym powietrzu.

Podsumowując przeprowadzone prace należy stwierdzić, że:

  • na obszarze badań dużą frekwencję osiągają listkowate makroporosty wyróżniające VI wewnętrzna strefę normalnej wegetacji: Evernia prunastri, Pleurosticta acetabulum, Ramalina farinacea, R. fraxinea. Gatunki te występują licznie, mają dobrze rozwinięte plechy;
  • w badanym obszarze mezoregionów Pojezierza Starogardzkiego oraz Doliny Kwidzyńskiej zdecydowanie dominuje VI wewnętrzna strefa normalnej wegetacji o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu;
  • na 22 z 27 przebadanych stanowisk stwierdzono gatunki podlegające ochronie prawnej; na 2 stanowiskach stwierdzono 5 gatunków zaliczanych do szczególnie cennej grupy – porostów niżowych lasów puszczańskich: Arthonia byssacea, Calicium adspersum, Calicium viride, Chaenotheca brachypoda, Chrysothrix candelaris;
  • 33% bioty porostów stanowią gatunki ujęte w Krajowej czerwonej liście porostów zagrożonych;
  • na niektórych, przebadanych stanowiskach stwierdzano po kilka tysięcy porostów należących do gatunków podlegających ochronie częściowej i całkowitej; ekstrapolując uzyskane dane na obszar o największym potencjalnym oddziaływaniu emisji pochodzących z planowanej Elektrowni Północ, obejmujący promień 5–7 km od planowanej elektrowni (zwłaszcza aleje przydrożne), należy szacować, iż w raporcie OOŚ Elektrowni Północ pominięto przynajmniej 200–300 tysięcy porostów zaliczanych do gatunków podlegających ochronie ścisłej i częściowej.

Adam Bohdan, Marta Popławska


Ramalina fraxinea. Fot. Adam Bohdan
Ramalina fraxinea. Fot. Adam Bohdan

Serdecznie dziękujemy dr. Rafałowi Szymczykowi z firmy Ekoprojekt z Olsztyna oraz dr. Piotrowi Zaniewskiemu z SGGW za rewizję oraz pomoc w oznaczeniu części gatunków skorupkowatych.