Lasy w Polsce wobec zmian klimatu
Wokół tajemnicy życia na Ziemi
Lasy należą do najbardziej cennych i zróżnicowanych biologicznie ekosystemów lądowych na Ziemi. Spełniają kluczową rolę w funkcjonowaniu ziemskiego ekosystemu. Są oazą różnorodności biologicznej, pozwalają chronić gleby przed erozją, są częścią cyklu wodnego. W dobie kryzysu klimatycznego, niezwykle ważna jest zdolność lasów do magazynowania węgla oraz wychwytywania dodatkowego węgla z atmosfery. Gdyby wyciąć wszystkie lasy na świecie stężenie CO2 do końca wieku wzrosłoby o dodatkowe 130-290 ppm (Mackey B. 2013). Już dzisiaj osiągnęło ono bardzo wysoki poziom ponad 400 ppm.
![Lasy gospodarcze w Polsce są szczególnie narażone na ekstremalne zjawiska pogodowe. Fot. Piotr Skubała](/uploads/media/310x/06/3056-2019-04-02-Lasy-gospodarcze-Fot.Piotr-Skubala.webp?v=1-0)
Niestety deforestacja (wyrąb lasów) znajduje się wśród kluczowych czynników przyczyniających się utraty bioróżnorodności na Ziemi (Maxwell et al. 2016). Thomas Crowther z Uniwersytetu Yale w USA oraz zespół naukowców z 15 krajów przedstawił wyniki szeroko zakrojonych analiz dotyczących liczby drzew na Ziemi. Przeanalizowano dane z 430 tysięcy miejsc na świecie, posłużono się bardzo dokładnymi zdjęciami satelitarnymi. Z badań wynika, że dzisiaj na Ziemi rośnie 3 biliony 40 miliardów drzew. Najwięcej drzew – 1 bln 390 mld, czyli 43% stanowią te w regionach tropikalnych. Drzewa w strefie umiarkowanej (610 mld), w tym nasze lasy, stanowią 22% wszystkich na świecie. Obecnie na każdego Ziemianina przypadają 422 drzewa. Wydaje się to liczbą pokaźną. Jednak w chwili obecnej drzew jest o 46% mniej niż przed pojawieniem się ludzkiej cywilizacji. Co roku ubywa 15 mld drzew, najwięcej w rejonach tropikalnych. Obszar lasów zmniejsza się każdego roku o 190 tys. km2 (Crowther et al. 2015). To około 61% powierzchni naszego kraju.
Czy sytuacja lasów w Polsce jest odmienna i nie musimy się martwić o nie? Surowe dane nie są pocieszające. Co prawda lesistość w Europie (w tym w Polsce) wzrosła, w przeciwieństwie do innych rejonów świata. Średnia lesistość w Europie wynosi 33,2%, podczas gdy w Polsce jest to 29,6%. Zajmujemy 19 miejsce w Europie pod tym względem. Od 1990 r. najwięcej lasów przybyło w Hiszpanii, Francji, Włoszech i Grecji. Polska znajduje się na 5 miejscu pod względem zmian w powierzchni bezwzględnej terenów leśnych. Jednak gdy tę zmianę wyrazimy jako procent wartości z roku 1990 to zajmujemy 15 pozycję. Pod względem szybkości zmian w wielkości obszarów zalesionych należymy do grupy państw o wyniku przeciętnym (Kujawa 2017). Gdy spojrzymy na stan zdrowotny naszych lasów, sytuacja jest jeszcze mniej optymistyczna. Udział drzew zdrowych w polskich lasach (klasa defoliacji 0 – do 10% defoliacji) wynosi zaledwie 10,0%. Gatunki liściaste charakteryzują się wyższym udziałem drzew zdrowych (13,7%) niż gatunki iglaste (7,9%) (Raport o stanie lasów).
Czy zatem nasze lasy będą stanowiły skuteczne narzędzie w obronie przed zmianami klimatu? Kryzys klimatyczny już teraz odbija się na kondycji lasów na naszej planecie, o czym pisałem w poprzednim numerze „Dzikiego Życia”. Ocieplenie klimatu negatywnie oddziałuje również na polskie lasy. Anomalie pogodowe mają negatywny wpływ na stan lasów w Polsce i są wskazywane jako jedno z głównych źródeł zagrożeń. Wydawany każdego roku „Raport o stanie lasów” wskazuje, że zachodzące w ostatnim okresie zmiany klimatyczne, mają niejednokrotnie bardzo dynamiczny lub wręcz katastrofalny przebieg i nie pozostają bez wpływu zarówno na kondycję drzewostanów, jak i na stan populacji szkodników leśnych. Miąższość drewna wynikająca z pozyskania posuszu, złomów i wywrotów powstałych w procesach naturalnych oraz na skutek oddziaływania wiatrów, gradacji szkodliwych owadów, zakłóceń stosunków wodnych, zanieczyszczeń powietrza oraz anomalii pogodowych wyniosła w 2017 r. 8607 tys. m3, co stanowiło 21,2% całości pozyskania grubizny. Wielkość ta była wyższa niż średnia z ostatnich 10 lat, wynosząca 20,9% (Raport o stanie lasów). Pamiętajmy, że skala i siła ekstremalnych zjawisk pogodowych w Polsce będzie się z pewnością dopiero nasilała w najbliższych latach. Rośnie na przykład siła wiatru na terenie Polski od początku prowadzenia badań, czyli od roku 1871 (European Environment Agency). Niepokoi obserwowany spadek ilości opadów w sezonie wegetacyjnym przy jednocześnie dużych wahaniach tego wskaźnika w skali roku (Raport o stanie lasów). Pogarszający się stan polskich lasów w wyniku zmian klimatu wpłynie negatywnie na całą polską gospodarkę. Różnorodność biologiczna lasów stanowi podstawę dla wielu dóbr materialnych i niematerialnych, ważnych dla społeczeństwa. Są one także niezwykle ważne dla naszego zdrowia.
Prof. Piotr Skubała
Literatura:
- Crowther T. W., Glick H. B., Covey K. R., Bettigole C., Maynard D. S., et al. 2015. Mapping tree density at a global scale. Nature 525(7568): 201-205.
- European Environment Agency. Consolidated Annual Activity Report 2017. eea.europa.eu/publications/consolidated-annual-activity-report-caar, dostęp 03.03.2019.
- Kujawa K. 2017. Mit: Polska jest liderem zalesiania. naukadlaprzyrody.pl/2017/06/19/mit-polska-jest-liderem-zalesiania/; dostęp 03.03.2019.
- Mackey B. 2013. Untangling the confusion around land carbon science and climate change mitigation policy. Nature Climate Change 3: 552–557.
- Maxwell S. L. et al. 2016. The ravages of guns, nets and bulldozers. Nature 536: 143-145.
- Raport o stanie lasów w Polsce 2017. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa. bdl.lasy.gov.pl/portal/Media/Default/Publikacje/raport_o_stanie_lasow_2017.pdf; dostęp 03.03.2019.