Nowelizacje prawa środowiskowego – chronią środowisko czy inwestorów?

Okiem prawnika

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, w skrócie zwana decyzją środowiskową, wyraża zgodę na realizację inwestycji określając konkretne warunki, jakie musi spełnić inwestor. W przypadku identyfikacji znacząco negatywnego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia, celem decyzji środowiskowej jest zastosowanie przez inwestora skutecznych środków minimalizujących to oddziaływanie w możliwie jak największym stopniu.

Przedsięwzięcia, które wymagają uzyskania decyzji środowiskowej, zostały wykazane w art. 72 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko¹ i są to m.in. postępowania o wydanie pozwolenia na budowę czy koncesja na wydobycie kopalin ze złóż. W określonych przypadkach zanim zostanie wydana decyzja środowiskowa, musi zostać przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko, która została uregulowana we wskazanej wyżej ustawie. Jak czytamy w ustawie²:

Przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja następujących planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko:

1. planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2. planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko,

jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony na podstawie art. 63 ust. 1.

Rozróżnienie, które z przedsięwzięć należy zakwalifikować jako mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, a które jest przedsięwzięciem mogącym potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko wynika z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko³. Przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko wymagają bezwzględnie uprzedniego przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przed uzyskaniem decyzji środowiskowej. Natomiast w przypadku przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko stwierdza, w drodze postanowienia, organ właściwy do wydania decyzji środowiskowych⁴, po przeprowadzeniu wstępnej oceny tzw. screeningu, w której bierze pod uwagę m.in. rodzaj i charakterystykę przedsięwzięcia, usytuowanie przedsięwzięcia oraz uwzględnia możliwe zagrożenie dla środowiska. Gdy z opisanego screeningu wynika, że nie zachodzi taka potrzeba, nie przeprowadza się oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.

Nie ulega wątpliwości, że przedsięwzięcia m.in. takie jak budowa drogi czy powstanie nowej kopalni lub jej rozbudowa, mają znaczący wpływ na środowisko – zwykle negatywny. Dlatego tak istotne jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko, aby zidentyfikować jaki wpływ w fazie realizacji, eksploatacji oraz likwidacji, będzie miało planowane przedsięwzięcie na środowisko. Po zidentyfikowaniu najważniejszych oddziaływań, kluczowe jest zastosowanie adekwatnych środków minimalizujących. Jest to niezwykle ważne również dlatego, że w niektórych postępowaniach, np. w postępowaniu o wydanie pozwolenia na budowę drogi lub w postępowaniu o wydanie koncesji na wydobycie kopalin, udział organizacji społecznych jest wykluczony. Jedyne stadium, w którym jest możliwy ich udział to postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, przed wydaniem decyzji środowiskowej⁵. W związku z tym, etap w którym przeprowadzana jest ocena oddziaływania na środowisko, jest jedynym momentem, w którym organizacje społeczne mogą skutecznie wnosić swoje uwagi i zastrzeżenia, co może mieć wpływ na treść decyzji środowiskowej. W przepisach ustawy u.o.o.ś. został określony termin, w którym można dołączyć decyzję środowiskową do wniosku o wydanie odpowiedniego pozwolenia lub koncesji – aktualnie termin ten wynosi 6 lat, z możliwością przedłużenia do 10 lat⁶. Termin ten jest nieadekwatnie długi, biorąc pod uwagę zmiany, które nastąpiły w środowisku, skutki spowodowane zmianami klimatu oraz możliwe powstanie (w czasie pomiędzy wydaniem decyzji środowiskowej a decyzji realizacyjnej) nowych przedsięwzięć na danym terenie, co może doprowadzić do skumulowanego, negatywnego oddziaływania na środowisko. W związku z tym, w czasie pomiędzy wydaniem decyzji środowiskowej i uprzednim przeprowadzeniem oceny oddziaływania na środowisko a czasem złożenia wniosku, dla którego konieczne było wydanie tej decyzji środowiskowej, mogą zajść znaczące zmiany w środowisku, które nie zostaną uwzględnione w fazie realizacji, eksploatacji oraz likwidacji planowanego przedsięwzięcia.

Zmiana okresu, w którym decyzja środowiskowa może zostać załączona do wniosku o wydanie następczej decyzji w procesie inwestycyjnym, na skutek nowelizacji przepisów ustawy u.o.o.ś. została wydłużona w 2015 r.⁷ z 4 lat do 6, wskazując, że zmiana ta obejmuje również decyzje, które nadal obowiązywały w dniu 24 grudnia 2015 r., tj. w momencie wejścia w życie przepisów zmieniających termin obowiązywania decyzji środowiskowych.

W praktyce doprowadziło to do sytuacji, w której decyzje środowiskowe, mimo że powinny stracić ważność, zostały dodatkowo przedłużone. Na skutek tego inwestor mógł starać się o wydanie decyzji następczej w późniejszym terminie niż miało to miejsce przed nowelizacją.

Konkretnym przykładem takiej sytuacji jest sprawa, w której LW Bogdanka sp. z o.o. (Spółka) uzyskała koncesję na wydobycie węgla kamiennego, na podstawie decyzji środowiskowej, która według stanu prawnego w dniu jej wydania nie powinna być już ważna w czasie złożenia wniosku o wydanie koncesji.

Decyzja środowiskowa w przedmiotowej sprawie, została wydana przez Wójta Gminy Cyców w dniu 18 grudnia 2013 r. Wniosek o wydanie koncesji został złożony przez Spółkę w dniu 11 maja 2018 r., zaś koncesja została wydana 20 grudnia 2019 r. przez Ministra Klimatu.

W dniu wydania decyzji środowiskowej, przepisy stanowiły, że decyzja środowiskowa ważna jest przez 4 lata od dnia, w którym stała się ostateczna, z możliwością przedłużenia jej ważności do 6 lat w określonych prawem przypadkach. Następnie w 2015 r. weszła w życie wspominana nowelizacja i wydłużyła ważność wszystkich decyzji środowiskowych do 6 lat.

Decyzja środowiskowa w przedmiotowej sprawie została wydana w dniu 18 grudnia 2013 r., w związku z czym, po zmianie przepisów w 2015 r. była ważna do minimum 18 grudnia 2019 r. Wniosek o wydanie koncesji został złożony przez Spółkę 11 maja 2018 r. – a więc w czasie, kiedy decyzja środowiskowa była nadal ważna. W sytuacji, w której nie nastąpiłaby zmiana prawa, Spółka nie mogłaby złożyć wniosku o wydanie koncesji i musiałaby od nowa rozpocząć proces uzyskania decyzji środowiskowej, wraz z przeprowadzeniem ponownego postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko.

Aż 6-letni termin ważności decyzji środowiskowej powoduje, że środowisko nie jest odpowiednio zabezpieczone przed znacząco negatywnym oddziaływaniem inwestycji zarówno w czasie jej trwania jak i po jej zakończeniu. W czasie pomiędzy wydaniem decyzji środowiskowej, a złożeniem wniosku o wydanie decyzji inwestycyjnej, na danym terenie mogło dojść do wielu zmian i pogorszenia środowiska, a w związku z degradacją środowiska przez człowieka i rozwojem przemysłu takie sytuacje dzieją się stale i doprowadzają do coraz bardziej odczuwalnych skutków.

W związku z powyższym, należałoby wprowadzić odpowiednie środki, które skutecznie minimalizowałyby negatywne oddziaływanie przedsięwzięć na środowisko. Pomimo, że skutki zmian klimatu są dla nas widoczne każdego dnia i ciągle postępują, to nadal przemysł i inwestorzy zajmują uprzywilejowane zarówno w prawie, jak i w polityce. Ustawodawca zamiast podjąć adekwatne środki i wprowadzić przepisy, które usprawnią proces wydawania decyzji środowiskowych, w skutek czego doszłoby do minimalizacji wpływ negatywnych przedsięwzięć na środowisko, zmienia przepisy w taki sposób, że środowisko jest coraz mniej chronione. Działanie do którego powinni dążyć inwestorzy to zrównoważony rozwój – a więc podjęcie przez inwestorów odpowiednich środków, które by minimalizowały ich negatywny wpływ na środowisko. Taki też jest cel decyzji środowiskowych – nie zabronienie realizacji inwestycji, tylko ocena czy dane przedsięwzięcie w proponowanym przez inwestora kształcie może być realizowane, a jeśli tak, to w oparciu o konkretnie określone warunki środowiskowe – które skutecznie będą minimalizować negatywne oddziaływanie inwestycji. Dlatego też, należy postulować o zmiany prawa, które realnie przyczynią się do ochrony środowiska i minimalizacji negatywnego oddziaływania przez przemysł na środowisko, zamiast jak dotychczas – zmian, które są pozytywne jedynie dla inwestorów.

Kinga Tutko

Kinga Tutko – aplikantka radcowska w Fundacji Frank Bold, zajmująca się ochroną środowiska oraz zagadnieniami związanymi ze społeczną odpowiedzialnością biznesu.