Przez 30 lat działalności Pracowni na rzecz Wszystkich Istot jako stowarzyszenia byliśmy świadkami ogromnych zmian na świecie. Zmiany te zachodzą na poziomie globalnym. Jako ludzkość wpływamy na całą planetę, sięgamy coraz zachłanniej po zasoby Ziemi, docieramy do jej ostatnich dzikich zakątków, eskalujemy konsumpcję do poziomu niespotykanego nigdy wcześniej.

Nasze stowarzyszenie dąży do zachowania dzikich miejsc, aby pozostały nieprzekształcone. Powstrzymujemy spalanie paliw kopalnych, które prowadzi do kryzysu klimatycznego, a tym samym destrukcji środowiska.

Protest przeciwko budowie koksowni w Stonawie w Czechosłowacji, Cieszyn 1989 r. Fot. Archiwum Pracowni

W tej pracy, zarówno na początku naszej społecznej drogi, jak i teraz, odwołujemy się do filozofii ekologii głębokiej, dlatego w tym wydaniu „Dzikiego Życia” przypominamy jej zasady oraz wskazania kierunków sposobu życia ruchu głębokiej ekologii, które powinny być bliskie rzecznikom i rzeczniczkom ochrony dzikiej przyrody. Oba teksty zostały przez nas zaktualizowane i uzupełnione, aby uwzględniały, w możliwie największym stopniu, realia współczesnego świata i bezprecedensowe wyzwania, przed którymi stoimy.

Zespół Pracowni na rzecz Wszystkich Istot

Od przyrody zależy nasze przetrwanie. Kierunki sposobu życia w ramach ruchu ekologii głębokiej

Od przyrody zależy nasze przetrwanie – podkreślamy to stanowczo. Niezrozumienie i lekceważenie tej zależności doprowadziło nas do największego kryzysu ekologicznego, społecznego i humanitarnego, przed jakim kiedykolwiek stanęła ludzkość. Traktowanie przyrody jak podporządkowanej człowiekowi maszyny, której zasoby możemy bez końca eksploatować w dążeniu do nieskończonego wzrostu sprawiło, że ekosystem planety doprowadziliśmy na skraj katastrofy.

Ostatnie lata pokazują, że ta katastrofa już ma ogromny wpływ na naszą ludzką cywilizację. Zabójcze fale upałów w Indiach, pożary pustoszące Australię, rekordowe temperatury na obu biegunach, płonący Biebrzański Park Narodowy, susze ustępujące równie niszczycielskim powodziom, czy wreszcie efekt naszego podejścia do eksploatacji przyrody i zwierząt – COVID-19 – to początek, ale z pewnością nie koniec kataklizmów, z którymi przyjdzie nam się mierzyć, jeśli pilnie nie zmienimy naszego podejścia do Ziemi i zamieszkujących ją istot.

Człowiek zależy od przyrody i jest jej częścią. Jednak przyroda jest też wartością samą w sobie. Po wiekach stawiania się w centrum, na szczycie wyimaginowanej piramidy życia, musimy zrozumieć, że nie ma lepszych ani gorszych gatunków, panów i poddanych. Wszyscy jesteśmy połączeni jedną siecią zależności. „To nie człowiek przędzie tkaninę życia. On jest w niej tylko cieniutką nitką” – czytamy w „Mowie Wodza Indian Seattle”¹, jednym z literackich tekstów, którym inspiruje się głęboka ekologia.

Źródło: Raport Pracowni na rzecz Wszystkich Istot, nr 4, 1990

W obliczu tej zależności od przyrody, ale też skomplikowania i skali problemów, z którymi mamy obecnie do czynienia, skuteczne działanie dla przyrody bywa często paraliżowane przez strach i poczucie bezradności. Może to rodzić frustrację i wrażenie, że nie jest się w stanie sprostać potrzebom i przytłaczającej skali wyzwania, albo powodować skupienie się na wygodnych półśrodkach, które pozwolą zapomnieć o lęku, przykryć własną bierność lub poprawić samopoczucie.

Poniższa lista jest subiektywną próbą przedstawienia metod postępowania, dzięki którym zwolennicy i zwolenniczki filozofii ekologii głębokiej mogą z powodzeniem dostosować swój sposób życia do kierujących nimi przekonań i wartości.

Kierunki sposobu życia w ramach ruchu głębokiej ekologii

1. Doceniaj i praktykuj style życia, które można utrzymać powszechnie – takie, które może podtrzymać jedna planeta, bez niesprawiedliwości wobec ludzi i innych gatunków.
2. Nie eksploatuj ponad miarę żadnej formy życia jako środka dla osiągnięcia własnej korzyści czy spełniania zachcianek. Pamiętaj o ich wartości przyrodzonej i godności nawet wtedy, gdy korzystasz z nich jako zasobów.
3. Największym zagrożeniem dla przyrody i człowieka jest obecnie kryzys klimatyczny, dlatego działaj na rzecz ochrony klimatu, w tym pilnego odejścia od spalania wszystkich paliw kopalnych. Dąż do tego, by twój sposób życia był neutralny dla klimatu.
4. Praktykuj dobry umiar. Kryzys ekologiczny wynika między innymi z konsumpcjonizmu i kreowania sztucznych potrzeb.
5. Dąż do tego, by zaspokajać żywotne potrzeby, a nie kaprysy.
6. Wyklucz neofilię – umiłowanie tego, co nowe tylko dlatego, że jest nowe.
7. Staraj się utrzymywać i zwiększać wrażliwość oraz zrozumienie tego, aby wszyscy mogli cieszyć się dostateczną ilością zasobów i dóbr.
8. Troszcz się o sytuację w krajach rozwijających się i unikaj niezrównoważonego standardu życia utrzymywanego kosztem innych społeczności i przyrody.
9. Wybieraj taki standard życia, jaki jest potrzebny – utrzymuj globalną solidarność stylu życia.
10. Doceniaj i wybieraj, jeśli to możliwe, sensowną i potrzebną pracę, a nie po prostu zarabianie na życie.
11. Dąż do tego, by działać, a nie być zajętą/-ym.
12. Doceniaj etniczne, kulturowe i inne różnice wśród ludzi. Różnorodność jest bogactwem, a nie zagrożeniem.
13. Szukaj przede wszystkim głębi i bogactwa doznań, a nie ich intensywności.
14. Żyj prosto, a nie w skomplikowany sposób, próbując urzeczywistnić tyle aspektów pozytywnych doświadczeń, ile jest możliwe w każdym odstępie czasu.
15. Pielęgnuj życie we wspólnocie i pomagaj budować społeczeństwo obywatelskie.
16. Doceniaj, wspieraj lub bierz udział w produkcji lokalnej, na niewielką skalę.
17. Staraj się obcować z przyrodą, a nie zwiedzać po prostu piękne miejsca; unikaj konsumpcyjnej turystyki.
18. Na wrażliwych obszarach przyrodniczych przebywaj i mieszkaj „delikatnie i bez śladów”.
19. Szanuj i doceniaj wszelkie postaci życia, a nie tylko te, które uważane są za piękne, wyjątkowe lub pożyteczne.
20. Praktykuj weganizm lub wegetarianizm.
21. Pamiętaj, że utrzymywanie zwierząt udomowionych i towarzyszących nie może odbywać się kosztem dzikiej przyrody.
22. Staraj się chronić lokalne ekosystemy, nie tylko pojedyncze postaci życia, i traktuj własne wspólnoty społeczne jak część ekosystemów.
23. Nieustannie zwiększaj swoją wiedzę, aby lepiej zrozumieć świat i kierujące nim zależności – zarówno w przyrodzie, jak w społeczeństwie. Pamiętaj, że nikt nie zna odpowiedzi na wszystkie pytania a nasza wiedza o świecie nieustannie ewoluuje.
24. Słowa kształtują nasze postrzeganie rzeczywistości. Oprócz potępiania nadmiernej ingerencji w przyrodę jako niekoniecznej, nierozsądnej i pozbawionej szacunku, potępiaj ją jako bezczelną, karygodną, oburzającą i przestępczą bez potępiania ludzi odpowiedzialnych za tę ingerencję.
25. Staraj się działać rozsądnie i odważnie w konfliktach, nie uciekając się do agresji w słowach i czynach.
26. Bierz udział lub wspieraj akcje bezpośrednie nie oparte na przemocy, gdy inne sposoby działania zawiodą.

Tekst jest inspirowany artykułem prof. Arne Naessa „Lifestyle Trends Within the Deep Ecology Movement” zamieszczonym w książce „The Ecology of Wisdom. Writings by Arne Naess” wydanej pod red. Alana Drengsona i Billa Devalla (Berkeley 2008). Na łamach „Dzikiego Życia” w wydaniu 4/2009 ukazało się tłumaczenie pierwotnej wersji tego tekstu. Nosi on tytuł „Kierunki stylu życia w ramach ruchu głębokiej ekologii”, tłumaczenie zrealizował Albert Rubacha. Tekst ten dostępny jest też pod adresem: dzikiezycie.pl/archiwum/2009/kwiecien-2009/arne-naess-teksty-wybrane.