Ptaki Wrocławia

W czerwcu odszedł od nas profesor Ludwik Tomiałojć, wybitny ornitolog, naukowiec, obrońca przyrody. W tych smutnych dniach pisanie, jak wielka jest to strata dla polskiej nauki, ornitologii, ekologii i ochrony przyrody wydaje się banalne, bo jest to strata niepowetowana. Odszedł od nas autorytet w dziedzinie ornitologii i ochrony przyrody, drogowskaz dla wielu młodych ornitologów i aktywistów ekologicznych.

Profesor do ostatnich dni był aktywny zawodowo, a efektem jego pracy jest dopiero co wydana przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura” monografia „Ptaki Wrocławia w okresie 200 lat. Występowanie, liczebność i zmiany w dzisiejszych granicach administracyjnych miasta”. To książka niezwykła, ponieważ stanowi opis awifauny Wrocławia aż na przestrzeni 200 lat, gromadząca dane przedwojennych, niemieckich faunistów, badania pierwszych ornitologów polskich, którzy osiedli po II wojnie światowej we Wrocławiu, aż do czasów dzisiejszych, gdzie w ramach Kartoteki Awifauny Śląska prowadzonej przez Śląskie Towarzystwo Ornitologiczne, każdy może przesyłać drogą elektroniczną dane o swoich ornitologicznych obserwacjach. Książka powstawała prawie 10 lat, a prof. Tomiałojć pracował nad nią od 2009 r. Współautorami są: Grzegorz Orłowski, Andrzej Czapulak, Zbigniew Jakubiec – ornitolodzy, zoolodzy od lat związani z Wrocławiem, a recenzentem prof. dr hab. Andrzej Dyrcz – ornitolog, którego miłośnikom ptaków nie trzeba przedstawiać.

Główną część książki stanowi opis występowania wszystkich notowanych we Wrocławiu ptaków w ostatnich 200 latach. Są tu dane liczbowe, dane na temat wzrostu lub spadku liczebności populacji, rozważania o przyczynach zmian liczebności, opis kolonizacji Wrocławia przez nowe gatunki, prezentacja najcenniejszych miejsc dla poszczególnych gatunków, obszerne cytowania wszystkich badań, które były prowadzone na terenie Wrocławia itd. Książka jest kopalnią ornitologicznej wiedzy. Oprócz przedstawienia poszczególnych gatunków ptaków obszernie opisane zostały zmiany składu awifauny Wrocławia na przestrzeni 200 lat ze szczególnym uwzględnieniem procesu synurbizacji, w której specjalizował się prof. Tomiałojć. To opis wkraczania do miasta nowych gatunków ptaków i wycofywania się innych, szczególnie widoczny w ostatnich 50 latach. Synurbizacja awifauny to obok Puszczy Białowieskiej główny przedmiot zainteresowań profesora. W „Ptakach Wrocławia” oprócz opisów poszczególnych gatunków obszernie udokumentowane zostało występowanie i liczebność awifauny w zależności od zajmowanych biotopów. Mamy więc opis ptaków lęgowych zwartej zabudowy miejskiej, miejskich terenów zielonych, a nawet awifauny ogródków działkowych, bardzo licznie powstałych we Wrocławiu po II wojnie światowej.

W takiej książce nie mogło również zabraknąć przedstawienia najcenniejszych pod kątem awifauny obszarów we Wrocławiu. I nie trudno się dziwić, że opis tych miejsc zaczyna się od Wrocławskich Pól Irygacyjnych, terenu wyjątkowego dla awifauny, nie tylko w skali Wrocławia, Dolnego Śląska, ale też Polski.

Obszar Wrocławskich Pól Irygacyjnych zamieszkuje jedna z największych w Polsce populacji podróżniczka, a cały obszar, zajmujący 1110 ha, jest wyjątkowym miejscem dla ptaków wodno-błotnych. Jego istnienie jest uwarunkowane nawadnianiem, które od drugiej połowy XIX wieku odbywało się przez zrzut ścieków z Wrocławia. Niestety od około 2010 r. stopniowo zmniejszano zrzut ścieków na pola irygacyjne aż w końcu, po oddaniu do użytkowania nowoczesnej oczyszczalni ścieków na Janówku, zaprzestano w ogóle ich wylewania, co spowodowało ich szybkie przesuszanie i spadek liczebności ptaków zasiedlających obszary wodno-błotne. Powtarzające się w ostatnich latach susze, nie poprawiają sytuacji. Od kilku lat wrocławscy ornitolodzy, przyrodnicy, ekolodzy walczą, by ponownie nawadniać pola irygacyjne, tym razem wodą z Odry. Już wiele lat temu powstał pomysł, by powołać tutaj rezerwat przyrody. Walczył o to również prof. Tomiałojć. Wielokrotnie na różnych spotkaniach, komisjach, posiedzeniach powtarzał, że brak ochrony tego terenu przez władze Wrocławia to hańba.

Po śmierci profesora wśród wrocławskich aktywistów i przyrodników zrodził się pomysł, by uczcić pamięć profesora i właśnie jego imieniem nazwać przyszły rezerwat przyrody na polach irygacyjnych. Potrzeba jedynie chęci władz Wrocławia, by to uczynić. Byłoby to niezwykłe epitafium dla wybitnego człowieka nauki. Tak więc Wrocławiu – do dzieła!

Paweł Kisiel

Paweł Kisiel – herpetolog, przyrodnik, wieloletni członek Pracowni na rzecz Wszystkich Istot.

Ludwik Tomiałojć, Grzegorz Orłowski, Andrzej Czapulak, Zbigniew Jakubiec, Ptaki Wrocławia w okresie 200 lat. Występowanie, liczebność i zmiany w dzisiejszych granicach administracyjnych miasta, Wrocław 2020, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”