Ochrona bioróżnorodności – kolejna stracona dekada

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Termin „różnorodność biologiczna” oznacza nie tylko rozmaitość form życia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów, ale stał się również głównym paradygmatem ekologii, współczesnej ochrony przyrody i polityki środowiskowej. Przyjęliśmy wraz z tym określeniem nową koncepcję ochrony przyrody, fundamentalnie inne podejście do jej ochrony. Skuteczne działania w zakresie ochrony przyrody to takie, które służą zachowaniu zarówno jak największej różnorodności genetycznej oraz gatunkowej, jak i ekosystemowej. Mamy za sobą wiele prób działań służących zachowaniu różnorodności biologicznej. Niestety wszystkie one były nieudane, sukcesów na polu ochrony przyrody w skali Polski, Europy i świata mamy niewiele (pisałem o tym w „Dzikim Życiu”: nr 7-8/2019 i nr 7-8/2020). Ostatnio pewną nadzieję daje nam Unijna Strategia na Rzecz Bioróżnorodności 2030. To unikalny plan, stanowiący integralną część Europejskiego Zielonego Ładu, chyba największy manifest na rzecz przyrody, z jakim świat się spotkał w historii.

To jednak wciąż plany, a jaki jest rzeczywisty aktualny stan ochrony różnorodności biologicznej na świecie? W 2010 r. 190 państw członkowskich podczas dziesiątego posiedzenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o Różnorodności Biologicznej zobowiązało się do realizacji planu mającego na celu ograniczenie szkód wyrządzanych środowisku naturalnemu do 2020 r. Wyznaczono pięć celów strategicznych oraz 20 celów znanych jako Cele Planu Strategicznego dla Różnorodności Biologicznej Aichi, mających pomóc spowolnić proces utraty różnorodności biologicznej.

We wrześniu 2020 r. ukazał się raport „Global Biodiversity Outlook 5”, opublikowany przez ONZ, zawierający globalne podsumowanie postępów w osiąganiu celów różnorodności biologicznej, tzw. celów Aichi. Opiera się on w szczególności na globalnej ocenie w zakresie różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych IPBES, a także na raportach krajowych dotyczących postępów wdrażania konwencji. Raport został określony przez „The Guardian” jako „druzgocący”. Zaprzepaściliśmy praktycznie wszystkie cele, które mieliśmy zrealizować w minionej dekadzie dla uratowania dzikiej przyrody. Anne Larigauderie, sekretarz wykonawcza IPBES, skomentowała go słowami: „Aktualnie, w systematyczny sposób eliminujemy wszystkie żyjące istoty niebędące ludźmi” (World missing all targets to…).

Żaden z 20 celów Aichi nie został w pełni osiągnięty na poziomie światowym, zaledwie 6 z nich udało się zrealizować częściowo. Degradacja i fragmentacja ekosystemów, szczególnie tych bogatych w różnorodność biologiczną, pozostaje wysoka. Naturalne siedliska dzikich zwierząt nadal zanikają, ogromna liczba gatunków pozostaje zagrożona wyginięciem w wyniku naszej działalności. Dużym zagrożeniem dla bioróżnorodności w oceanach są niezrównoważone połowy. Przełowienia i destrukcyjne praktyki stwarzają zagrożenie dla ponad 60% raf koralowych w świecie. Postępuje zanieczyszczenie środowiska, w tym odpadami z tworzyw sztucznych. Ich produkcji nie udało się ograniczyć do poziomu bezpiecznego dla ekosystemów i różnorodności biologicznej (Global Biodiversity Outlook 5).

Sukcesów na tym polu było niewiele w ciągu ostatniej dekady. Dużym wysiłkiem udało się podjąć działania ochronne, które w ciągu ostatnich kilku dekad uchroniły 48 gatunków przed wyginięciem. Tempo wylesiania spadło o około jedną trzecią w porównaniu z poprzednią dekadą. Jednak nie osiągnięto głównego celu, jakim pozostaje zmniejszenie o połowę utraty naturalnych siedlisk, w tym lasów. W ciągu minionych 20 lat lądowe obszary chronione wzrosły z 10% w 2000 r. do 15% w 2020 r., a mórz – z 3 do 7%. To jednak za mało, bo cele konferencji w Nagoi z 2010 r. zakładały ochronę odpowiednio 17 i 10% siedlisk. Ponadto nie objęto wystarczającą ochroną ekosystemów zapewniających czystą wodę, leki i środki do życia. Wśród zagrożeń dla przyrody wyszczególnionych w raporcie wskazano na utrzymujące się rozpowszechnienie dopłat na wsparcie rolnictwa, paliw kopalnych i rybołówstwa, które autorzy oszacowali na około 500 miliardów dolarów rocznie. Raport wskazuje na konieczność odejścia od działań „business as usual”. Przedstawia osiem obszarów, w których niezbędne są zmiany, wspierające odbudowę ekosystemów, od których zależy wszelka działalność człowieka oraz ograniczenie negatywnych skutków takiej działalności (Global Biodiversity Outlook 5).

Komentując raport ONZ, Andy Purvis z Brytyjskiego Muzeum Historii Naturalnej powiedział, że zaprzepaszczenie przez świat wszystkich 20 celów związanych z ochroną przyrody jest „szokujące”. „Światła ostrzegawcze migają. Musimy zdać sobie sprawę, że jesteśmy na etapie globalnego stanu wyjątkowego” (Stokstad 2020).

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Global Biodiversity Outlook 5 – Summary for Policy Makers 2020. Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montréal, cbd.int/gbo/gbo5/publication/gbo-5-spm-en.pdf, dostęp 04.10.2020
- Stokstad E. 2020. The warning lights are flashing. Report finds nations failing to protect biodiversity. „Science”, sciencemag.org/news/2020/09/warning-lights-are-flashing-report-finds-nations-failing-protect-biodiversity, dostęp 04.10.2020.
- World missing all targets to save nature, UN warns, „Bangkok Post”, 15 September 2020, bangkokpost.com/world/1985863/world-missing-all-targets-to-save-nature-un-warns, dostęp 04.10.2020.