Odbudowa przyrody albo ekocyd

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Kryzys klimatyczny i środowiskowy będzie tym silniej nas dotykał, im mniej skutecznie będziemy chronić różnorodność biologiczną. Niestety z naszych planów ochrony niewiele nam wychodzi. Na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. przyjęto Konwencję o różnorodności biologicznej określającą zasady ochrony, pomnażania oraz korzystania z zasobów różnorodności biologicznej. W trakcie konferencji na temat różnorodności biologicznej w Nagoi w 2010 r. wyrażono ogromne zaniepokojenie faktem, że nie zrealizowano światowego celu na rok 2010 w zakresie różnorodności biologicznej zakładającego znaczne obniżenie tempa jej utraty, ani też celu Unii Europejskiej w zakresie zahamowania utraty różnorodności biologicznej. Uczestnicy tej konferencji zobowiązali się do objęcia ochroną 17% powierzchni lądów i wód śródlądowych oraz stworzenia rezerwatów na 10% powierzchni terenów przybrzeżnych i oceanów do 2020 r. Obecnie blisko 15% powierzchni lądów oraz 7,5% powierzchni oceanów jest pod ochroną (Pörtner et al. 2021.).

Wiemy, że musimy oddać przyrodzie znacznie większy obszar lądów i mórz. Edward O. Wilson uważa, że oddanie połowy Ziemi dla dzikiej przyrody to konieczny do realizacji cel wynikający z naszego zrozumienia biosfery i roli, jaką ona spełnia dla Homo sapiens (Wilson 2017). Ten postulat pojawia się także np. w zaproponowanym w 2019 roku „Globalnym Porozumieniu na Rzecz Przyrody” (Dinerstein et al. 2019). Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 także zakłada skuteczną ochronę co najmniej 30% obszarów lądowych i 30% ekosystemów morskich w UE do 2030 r., z tego 1/3 ma podlegać ochronie ścisłej (EU Biodiversity Strategy for 2030).

Tuż przed Światowym Dniem Ochrony Środowiska, w czerwcu tego roku, ukazał się raport Programu Środowiskowego Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP) – „Pokoleniowa odnowa: restauracja ekosystemów dla ludzi, przyrody i klimatu”, w którym agenda ONZ wzywa wszystkie kraje świata do wielkiej restauracji przyrody. Redaktor Tomasz Ulanowski z „Gazety Wyborczej”, komentując jego ukazanie, swój artykuł zatytułował „ONZ i nobliści ostrzegają przed ekocydem. Jak nie popełnić ekologicznego samobójstwa”. Ekocyd to ostatnia faza całkowitego zniszczenia środowiska naturalnego (zabicia wszelkiego życia) na danym obszarze w wyniku działalności człowieka. Autorzy raportu UNEP uważają, że poszczególne kraje muszą się zobowiązać do odbudowy 10 mln km² zdegradowanych gruntów i podjąć podobne zobowiązania w odniesieniu do obszarów morskich i przybrzeżnych. Wypełnienie tego zobowiązania, odbudowa przyrody na obszarze wielkości Stanów Zjednoczonych (oraz na podobnym obszarze oceanów), ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania globalnego wzrostu temperatury poniżej 2 °C, zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego rosnącej populacji i spowolnienia tempa wymierania gatunków. UNEP przypomina, że ludzkość nie jest poza naturą; jest jego częścią. Musimy odtworzyć zrównoważoną relację z ekosystemami, które nas podtrzymują (United Nations Environment Programme 2021).

Ochrona ekosystemów dzisiaj nie wystarczy. Nasz styl życia wymaga wykorzystania 60% zasobów więcej niż się odtwarza. Przyroda nie nadąża za naszymi wymaganiami. Na nasze szczęście natura ma niezwykłą zdolność odnawiania się. Jeżeli zatrzymamy bezwzględną eksploatację ekosystemów wiele z nich może ponownie rozkwitnąć i tym sposobem przywrócimy im zdrowie, bioróżnorodność i produktywność. Odbudowa ekosystemów zapewni nam wiele korzyści. Pamiętajmy, że to przyroda dostarcza rozwiązania, które wykorzystujemy w technice. Połowa światowego PKB zależy od natury, a każdy dolar zainwestowany w odbudowę generuje do 30 dolarów korzyści ekonomicznych. Przywracanie produktywnych ekosystemów ma zasadnicze znaczenie dla wspierania bezpieczeństwa żywnościowego. Samo odtworzenie poprzez agroleśnictwo może zwiększyć bezpieczeństwo żywnościowe dla 1,3 miliarda ludzi. Inwestycje na dużą skalę w rolnictwo na terenach suchych, ochronę namorzynów i gospodarkę wodną będą miały istotny wkład w budowanie odporności na zmiany klimatu, przynosząc korzyści około czterokrotnie większe niż pierwotna inwestycja (United Nations Environment Programme 2021).

Zdaniem autorów raportu każdy z nas ma do odegrania rolę w odbudowie przyrody. Odtworzenie ekosystemów na dużą skalę to nie lada zadanie i będzie to wymagało wspólnego wysiłku całej ludzkości. Dekada Odbudowy Ekosystemów ONZ ma na celu zainicjowanie globalnego ruchu wśród lokalnych społeczności, aktywistów, młodzieży, grup tubylczych, prywatnych firm, inwestorów finansowych, naukowców i rządów.

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Dinerstein E. et. al. 2019. A Global Deal For Nature: Guiding principles, milestones, and targets. „Science Advances” 5(4), eaaw2869.
- EU Biodiversity Strategy for 2030. Bringing nature back into our lives. European Commission, Brussels, 20.05.2020, ec.europa.eu/info/sites/info/files/communication-annex-eu-biodiversity-strategy-2030_en.pdf, dostęp 30.05.2021.
- Pörtner, H.O. et al. 2021. IPBES-IPCC co-sponsored workshop report on biodiversity and climate change; IPBES and IPCC. DOI:10.5281/zenodo.4782538.
- United Nations Environment Programme 2021. Becoming #GenerationRestoration: Ecosystem restoration for people, nature and climate. Nairobi, unep.org/resources/ecosystem-restoration-people-nature-climate, dostęp 30.05.2021.
- Wilson E. O., 2017. Pół Ziemi. Walka naszej planety o życie. Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.