Jeszcze raz o przedszkolach leśnych. O książkach Ingrid Miklitz oraz Anke Wolfram

Czas pandemii i przymusowego zamknięcia w domach, na ponad rok zmusił całe pokolenie uczniów do drastycznego ograniczenia relacji rówieśniczych, ale też zmusił rodziców, pedagogów, urzędników odpowiedzialnych za edukację i samych dzieci do przewartościowania miejsca i znaczenia natury w wychowaniu i edukacji. Przez ten czas mieliśmy do czynienia z ewolucją ministerialnego i społecznego podejścia do obcowania z przyrodą: od kategorycznych zakazów po zalecenia, namawianie aby „odkrywać” lasy, parki i tereny zielone.

Polecam lekturę dwóch monografii dotyczących tematu tej edukacji przyrodniczej. Są godne uwagi tym bardziej, że polska literatura w tym temacie wciąż jest skąpa. Obie wydano w Niemczech przez renomowane wydawnictwo Herder, które od ponad 200 lat prezentuje innowacyjne trendy w pedagogice, edukacji i naukach humanistycznych. Autorką pierwszej książki jest Ingrid Miklitz, drugiej Anke Wolfram. Treść obu książek może być inspiracją dla pasjonatów przedszkoli leśnych, to prawdziwe elementarze wiedzy, prezentacje doświadczeń i koncepcji pedagogiki w przyrodzie.

Publikacje uzupełniają się i stanowią ważny krok w poznaniu i zrozumieniu form pracy z dziećmi w naturze. Prezentują spójny obraz dotyczący tego jak powinno funkcjonować i jakie cele spełniać przedszkole „bez ścian”.

Ingrid Miklitz, autorka książki „Naturraum-Pädagogik in der Kita. Pädagogische Ansätze auf einen Blick” („Pedagogika w naturze w przedszkolu. Założenia pedagogiczne w skrócie”) jest absolwentką nauk społecznych. Od 1997 r. zajmuje się teorią i praktyką edukacji w naturze, a od 2000 r. przewodniczy stowarzyszeniu Wald- und Naturkindergärten w landzie Badenia-Württemberg oraz redaguje czasopismo „Draußenkinder”. Jest autorką wielu książek i publikacji specjalistycznych o tematyce edukacji w przyrodzie. 

Książka Miklitz prezentuje konkretne metody „wykorzystania” lasu i przyrody jako miejsca nauki. Natura, według autorki, jest przestrzenią i mediatorem dla realizowania holistycznych procesów edukacyjnych. Tworzy solidną i konkretną podstawę działań pedagogicznych w przedszkolach i szkołach opartych na naturze. Autorka opisuje ramy organizacyjne i prawne działania takich placówek, oczywiście z punktu widzenia prawa niemieckiego i realiów tego kraju. Prezentuje następujące tematy: aklimatyzacja dziecka w przedszkolną codzienność, rytuały przejścia i ceremonie, przygotowanie do edukacji szkolnej i formy partycypacji dzieci w tej edukacji.

Autorka wskazuje na wstępie książki, że najdujemy się w czasach przełomu i zmian społecznych, które kierują naszą uwagę na rolę przyrody w życiu. Warto zwrócić uwagę na fakt, że – jak pisze autorka – „(…) impuls do rozwoju przedszkoli przyrodniczych przyszedł z krajów skandynawskich. Związek z naturą jest głęboko zakorzeniony w kulturze norweskiej, szwedzkiej i fińskiej. To tutaj ustanowiono »Prawo Everymana«: Każdy ma prawo do korzystania z otaczającej go natury. Wiele naszych świąt i obrzędów jest ściśle związanych z sezonowymi wydarzeniami w przyrodzie i są obchodzone „na zewnątrz”. Za pośrednictwem Danii idea edukacji przedszkolnej w środowisku naturalnym dotarła do Flensburga, a wkrótce do całych Niemiec. Obecnie w Niemczech istnieje około 2000 przedszkoli leśnych i przyrodniczych – ich liczba stale rośnie.

Koncepcja przedszkoli przyrodniczych sprawiła, że oferta placówek opieki dziennej stała się bardziej urozmaicona i zainspirowała wiele regularnych placówek do dokonania zmian koncepcyjnych i zainteresowania się naturą. 

Książka Anke Wolfram „Naturraum-Pädagogik in Theorie und Praxis” („Pedagogika w naturze w teorii i praktyce”) to druga ważna praca na temat przedszkoli leśnych. Wolfram jest wychowawczynią i pedagożką leśną. Od ponad 10 lat kieruje placówką Waldkinder w Regensburgu i placówką doradczą dla Bawarskiego Planu Kształcenia i Szkolenia, która otrzymała nagrodę UNESCO „Edukacja dla zrównoważonego rozwoju”. Ponadto jest członkinią rady pedagogicznej Bawarskiego Stowarzyszenia Państwowych Przedszkoli Leśnych i Przyrodniczych.

Jak przystało na praktyczkę, najpierw wyjaśnia dlaczego doświadczenia w przyrodzie i z przyrodą są nie tylko zabawą, ale mają również wyraźnie pozytywny wpływ na rozwój umiejętności wczesnego dzieciństwa.

Przedszkola leśne przeżywają swój rozkwit, zainteresowanie takimi placówkami w niemieckim społeczeństwie jest coraz większe. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie: jak można osiągnąć coraz wyższą jakość pedagogiczną w edukacji przyrodniczej? Przytacza badania i wyniki naukowych projektów: każda aktywność dziecka w przyrodzie (outdoor education) jest formą uczenia się. Wybór środowiska do zabawy i nauki ma również wyraźny wpływ na rozwój umiejętności we wczesnym dzieciństwie – innymi słowy „The best door is the outdoor” (gra słów – „Najlepsze drzwi to te, prowadzące na zewnątrz”). W połączeniu z odpowiednimi i ukierunkowanymi na grupy docelowe ofertami pedagogicznymi i wykwalifikowanym personelem, już w wieku przedszkolnym można dać ludziom cenne impulsy do edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Książka, a właściwie kompleksowy podręcznik, ma na celu zapoznanie z edukacją przyrodniczą przede wszystkim nauczycieli leśnych przedszkoli, ale również innych wychowawców. Zawiera wiele ważnych wskazówek praktycznych w zakresie projektowania, budowy i funkcjonowania przedszkoli przyrodniczych lub leśnych oraz oferuje szeroki wachlarz praktycznych rad i doświadczeń.

Rafał Ryszka

Rafał Ryszka – pedagog, współzałożyciel i członek zarządu Wrocławskiego Stowarzyszenia Wychowawców wychowawcy.wroclaw.pl oraz członek Towarzystwa Szkół Waldorfowskich (Waldorfschulgemeinschaft e.V.) w Lipsku. Koordynator polsko-niemieckich wymian młodzieży i wychowawców oraz pedagogicznych wizyt studyjnych w Niemczech schlesienmalanders.eu. Polski współpracownik kwartalnika pedagogiki przeżyć „e & l” („Internationale Zeitschrift für handlungsorientiertes Lernen”), instruktor harcerski (harcmistrz ZHP pgK), członek Polskiego Instytutu Przedszkoli Leśnych, trener pedagogiki przeżyć, zawodowo nauczyciel w szkole specjalnej.

Ingrid Miklitz, Naturraum-Pädagogik in der Kita. Pädagogische Ansätze auf einen Blick, Freiburg im Bresgau 2019, Wydawnictwo Herder
Anke Wolfram, Naturraum-Pädagogik in Theorie und Praxis, Freiburg im Bresgau 2018, Wydawnictwo Herder, herder.de