Raj utracony i odzyskany

Okruchy ekozoficzne

Poczucie oddzielenia od przyrody jest prawdopodobnie podstawową cechą ludzkiej kondycji i jednocześnie przyczyną dramatycznego niszczenia środowiska przez nas. Świat wokół wydaje się czymś zewnętrznym, a my gdzieś „obok” możemy sobie robić z nim, co chcemy.

Historia tego oddzielenia jest stara jak świat. Widzimy je np. w biblijnej opowieści o wypędzeniu pierwszych ludzi z raju. Ogród Eden jest symbolem idealnej rzeczywistości. Nie było w nim śmierci ani cierpienia. Wszystkie istoty łącznie z człowiekiem mogły cieszyć się pełnią życia w obecności Boga. Wilk nie polował na sarnę, a drzewa nie umierały zaatakowane grzybem czy żarłocznymi owadami. Nie było rozkładu, chorób ani katastrof. Wszystko i wszyscy żyli w doskonałej harmonii i pokoju, nieustannie wzrastając i rozkwitając. Ludzie nie mieli kłopotów i zmartwień; nie było kłótni, niesnasek czy konfliktów.

W tym idealnym świecie pojawił się jednak szatan pod postacią węża, który skusił Ewę, by skosztowała zakazanego owocu, a następnie podzieliła się nim z Adamem. Ten grzech pierworodny jest aktem nieposłuszeństwa i oddzielenia od Boga. Pierwszą konsekwencją grzechu są narodziny samoświadomości – Adam i Ewa spostrzegają, że są nadzy i jak można przypuszczać zawstydzeni zasłaniają miejsca intymne przepaskami figowymi. Kolejną karą jest wygnanie z ogrodu Eden, czemu towarzyszy klątwa. Kobieta słyszy, że odtąd będzie rodziła dzieci w bólu, a mężczyzna, że w pocie czoła będzie musiał zdobywać pożywienie. Co ciekawe, grzech pierwszych rodziców nie tylko obciążył ich samych. Rozlał się na wszystkie kolejne pokolenia i sprawił, że cały świat pogrążył się w upadku. To właśnie od tego momentu zapanowało cierpienie i śmierć. Zwierzęta zaczęły zjadać się wzajemnie, pojawiły się choroby, rozkład i ból. Dobry, harmonijny świat stworzony przez doskonałego Boga został utracony, a ten nowy stał się miejscem nieznośnym, gdzie życie upływa w mozole i cierpieniu. Świat, w którym żyjemy nie jest tym, który stworzył Bóg. Upadek człowieka i całego stworzenia sprawił, że wszędzie jest zło, cierpienie i śmierć.

Interpretując tę historię w kategoriach psychologicznych, warto zwrócić uwagę na centralny motyw oddzielenia. Rajski ogród jest nie tyle fizycznym miejscem, gdzie wilk odpoczywa przy sarnie i wszyscy są szczęśliwi. To bardziej stan świadomości, która obejmuje całość doświadczenia. Połączenie z Absolutem skutkuje stanem łaski symbolizowanym przez raj. A ta pozwala patrzeć na rzeczywistość z perspektywy jedności. Takie spojrzenie wyraża się w dostrzeganiu jedności przeciwieństw, np. życie i śmierć jest całościowym procesem, a wilk zjadający chorą sarnę opiekuje się wszystkimi żyjącymi sarnami i ich kolejnymi pokoleniami. Zatem doskonała rzeczywistość jest cechą spostrzegającej świadomości, a nie obiektywnym realnym światem. To świadomość całkowicie zanurzona w świecie, będąca z nim w absolutnej jedności sprawia, że rzeczywistość jest rajem.

Zjedzenie zakazanego owocu przez pierwszych ludzi jest aktem nieposłuszeństwa. I jednocześnie oddziela istotę ludzką od Natury (Boga). To prawdziwe narodziny człowieka, który wyodrębnia się ze świata zwierząt i staje się samoświadomy. Opór wobec Boga, oddzielenie i idąca za tym samoświadomość sprawiają, że człowiek automatycznie w psychologicznym sensie traci rajską rzeczywistość. Staje się obcy, samotny, opuszczony i przerażony tym, co mu zagraża. Obiektywnie nic się nie zmieniło, drzewa są takie same, najedzony wilk spaceruje obok sarny, ale umysł, który się oddzielił, zupełnie inaczej to spostrzega. Pierwotna jedność przeciwieństw zostaje spolaryzowana, rozdzielona na opozycyjne bieguny, które widziane są jako niezależne od siebie. Tak właśnie rodzi się świadomość dobra i zła jako odrębnych kategorii. Za tym oddzieleniem podążają cierpienie, choroby, zniszczenie i śmierć. W tym stanie pozostaje nam jedynie dążenie do jak największej kontroli rzeczywistości, by minimalizować cierpienie. Kontrola zaś ostatecznie prowadzi do jeszcze większego oddzielenia, destrukcji świata i rosnącego cierpienia.

Biblijna historia grzechu pierworodnego jest więc opowieścią o oporze wobec pierwotnej rzeczywistości, o oddzieleniu od całości, które skutkuje tym większym cierpieniem. Tam, gdzie jest opór i idące za nim oddzielenie, tam pojawia się cierpienie. Dramat wypędzenia z raju może jednak zostać odwrócony. Bóg daje bowiem człowiekowi szansę na powrót do stanu łaski, gdzie nie ma cierpienia i śmierci. To przymierze jest istotą wszystkich religii. Samo słowo religia pochodzi od łacińskiego religare, co oznacza wiązać, ponownie łączyć. Systemy wierzeń religijnych są zatem ludzkim sposobem na powrót do utraconej jedności, w której nie ma cierpienia i śmierci. Warunkiem powrotu do raju, warunkiem zbawienia od grzechu, czyli cierpienia i śmierci jest ponowne połączenie się z Bogiem (Naturą).

Ciekawe jest to, że podobną narrację o jedności i połączeniu formułuje współczesna nauka. Fizyka kwantowa, ekologia czy nauka o systemach opisując rzeczywistość, są bardzo bliskie temu, co charakteryzuje ogród Eden. Ale to, jak zinterpretujemy te fakty zależy od naszej świadomości. Świat jest rajem, no chyba, że twój oddzielony umysł będzie w nim widział tylko walkę, cierpienie i śmierć.

Ryszard Kulik

Szkoła Integralnej Ekopsychologii – III edycja

Kurs obejmuje 12 zjazdów łączących proces wewnętrznej przemiany na poziomie wiedzy, emocji i świadomości z działaniem na rzecz przyrody i świata. Zapisy i informacje: kulik@us.edu.pl.