Zmiany klimatu dla większości kręgowców są zgubne

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Rośliny wydają się szczególnie narażone na zmiany klimatu z racji ograniczonej możliwości przemieszczania się. Jednak zwierzęta kręgowe, mimo większej mobilności, mogą być dotknięte zmianami klimatu w podobnej skali. Już obserwujemy zmiany w fenologii wielu gatunków kręgowców jako efekt zmian klimatycznych. Szybciej odbywa się tarło żab, ptaki wcześniej niż kiedyś gniazdują, wcześniej pojawiają się ptaki migrujące. Szacuje się, że te tendencje będą się utrzymywać. Populacje mogą gwałtownie zwiększyć liczebność, jeśli młode osobniki nie są narażone na presję ze strony drapieżników. I odwrotnie, populacje mogą wyginąć, jeśli pojawienie się wrażliwych młodych osobników nie jest zsynchronizowane z pojawieniem się ich głównego źródła pożywienia. Krótszy okres hibernacji prowadzi do spadku kondycji organizmów zimujących (EEA Report No 4/2008).

Praktycznie wszystkie doniesienia dotyczące zachowania kręgowców w obliczu wzrastającej globalnej temperatury przynoszą niepokojące dane. Jedne z nich odnoszą się do płazów i gadów w Europie. Cztery z pięciu gatunków gadów i 20 z 21 płazów w Europie doświadczyło już skutków zmian klimatu. Efekty tego były negatywne, głównie obserwowano spadki liczebności populacji, zmniejszenie przydatności siedlisk oraz zmniejszenie przeżywalności i wielkości zasięgu. Te negatywne trendy obserwowano w odniesieniu do ponad 90% gatunków płazów i 60% gadów (Winter et al. 2016). Ograniczona zdolność rozprzestrzeniania się wielu gadów i płazów, w połączeniu z fragmentacją sieci ekologicznych, prawdopodobnie zmniejszy zasięg wielu gatunków w Europie (Araújo et al. 2006). Spośród analizowanych 122 powszechnych europejskich gatunków ptaków, aż 92 gatunki już odczuły negatywny wpływ zmian klimatu, a tylko na 30 gatunków zmiany te wpłynęły pozytywnie (EEA Report No 4/2009). Zatem liczba gatunków ptaków, na które zmiany klimatyczne oddziałują negatywnie, jest trzykrotnie większa niż tych, które mogą skorzystać jako rezultat ocieplania się klimatu.

Dużą uwagę wpływowi zmian klimatu na zwierzęta poświęcono w konkursach o klimacie dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Wspomniany projekt realizowany jest w ramach programu Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu. Część postów na Facebooku akcentuje pozytywny wpływ zmian klimatu na kręgowce. Na przykład ptaki osiadłe, w tym pełzacz ogrodowy, dzięki coraz wyższej temperaturze w zimie, zwiększają swoje zasięgi. Także pojawienie się w Polsce szakala złocistego w wyniku pogłębiających się zmian klimatu odnotowano z satysfakcją. Na szczęście w innych postach autorzy akcentują problemy, jakie czekają popularne zwierzęta wskutek zmian klimatu. Na przykład łosie będą miały coraz większy problem w upalne letnie dni, gdyż dla nich komfort termiczny to 14 do 17 °C. Sóweczki mają coraz większe problemy z zimowymi spiżarniami, gdyż zgromadzone tam pożywienie zaczyna się szybko psuć. Pojawia się też borsuk, którego sen zimowy jest coraz częściej przerywany z powodu krótkich i ciepłych zim, co wpływa na ich słabą kondycję i brak energii wiosną.

Zmiany klimatu są dzisiaj jedną z głównych przyczyn zmniejszania się populacji wielu gatunków i w efekcie ich wymierania. Według autorów raportu Międzyrządowej Platformy do spraw Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu pt. „The Global Ecosystem Assessment” są one na trzecim miejscu, po zmianach w użytkowaniu gruntów i wód morskich i bezpośrednim wykorzystywaniu roślin i zwierząt, wśród głównych przyczyn współczesnego wymierania (IPBES 2019). Dla zwierząt kręgowych zmiany klimatu stają się powoli głównym czynnikiem, który może doprowadzić do ekstynkcji wielu ich przedstawicieli. Gwałtowne tempo obserwowanych zmian w środowisku dla większości gatunków może okazać się zabójcze. Tylko część z nich zapewne będzie w stanie przetrwać. Wielu gatunków kręgowców w zderzeniu z postępującymi zmianami klimatu stoi na przegranej pozycji.

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Araújo M. B. et al. 2006. Climate warming and the decline of amphibians and reptiles in Europe. „Journal of Biogeography” 33: 1712–1728.
- EEA Report No 4/2009. Progress towards the European 2010 biodiversity target, eea.europa.eu/publications/progress-towards-the-european-2010-biodiversity-target [dostęp 08.10.2022].
- EEA Report No 4/2008. Impacts of Europe's changing climate – 2008 indicator-based assessment, eea.europa.eu/publications/eea_report_2008_4 [dostęp 08.10.2022].
- Stop zmianom klimatu, facebook.com/stopzmianomklimatu [dostęp 08.10.2022].
- IPBES 2019. Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. Brondizio E. S., Settele J., Díaz S., Ngo H. T. (eds). IPBES secretariat, Bonn, Germany. https://doi.org/10.5281/zenodo.3831673 [dostęp 08.10.2022].
- Winter M. et al 2016. Patterns and Biases in Climate Change Research on Amphibians and Reptiles: A Systematic Review. „Royal Society Open Science” 3(9): 160158, doi:10.1098/rsos.160158.