Morze umiera bez rekinów

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

W 1974 r. ukazuje się powieść dreszczowiec pt. „Szczęki” napisana przez Petera Benchley’a. Utrzymywała się na liście bestsellerów w Stanach przez ponad 40 tygodni. Rok później do kin trafia film Stevena Spielberga pod tym samym tytułem. Film zdobył trzy nagrody Oscara, 12 innych nagród oraz 15 nominacji i pozostaje jedną z największych legend kina. Film stał się fenomenem kulturowym i uczynił ze Spielberga jednego z najpopularniejszych reżyserów naszych czasów. Niestety film ma też ciemną stronę. Produkcja sprawiła, że żarłacze białe (a w zasadzie wszystkie rekiny) zyskały ponurą sławę i stały się celem dla wielu myśliwych. Peter Benchley powiedział pod koniec swego życia: „Gdybym wiedział to, co wiem teraz, nigdy nie napisałbym tej książki. Stworzyłem potwora, który jest czystą fikcją” (Rekiny – zagrożony gatunek). Z kolei Spielberg w jednym z wywiadów przyznał, że jego negatywny wpływ na populację rekinów wynikający z przesłania zawartego w „Szczękach” jest czymś, czego „do teraz bardzo żałuje”. Stwierdził, że w filmie dopuścił się manipulowania widzami, chociaż w swojej karierze stara się tego unikać (Steven Spielberg regrets…). Benchley przez resztę życia angażował się w kampanie na rzecz ochrony rekinów.

Rekiny są zabijane na masową skalę, rocznie pozyskuje się około 800 tysięcy ton rekiniego mięsa. Oznacza to śmierć ponad 100 milionów rekinów na całym świecie (Clarke et al. 2006). Jednak Międzynarodowy Fundusz na rzecz Dobrostanu Zwierząt (IFAW) twierdzi, że dokładna liczba rekinów zabijanych każdego roku jest znacznie wyższa m.in. z uwagi na wiele czynników, takich jak zanieczyszczenie czy zmiany klimatu. Badacze szacują, że każdego roku ginie do 273 milionów rekinów. W oceanie żyje ponad 500 gatunków rekinów, a populacja niektórych z nich zmniejszyła się aż o 99%. Według IFAW wyginięcie zagraża 50% gatunków rekinów. Populacja rekinów pelagicznych spadła o 71% w ciągu ostatnich 50 lat (IFAW, Sharks).

Nie ma drugiego gatunku, który byłby zabijany w takiej liczbie i w tak wyjątkowo brutalny sposób. Zwabionym rekinom odcina się górną płetwę (tzw. finning), a resztę ciała, traktowaną jako odpad, wyrzuca się do morza. Rekin wykrwawia się powoli i umiera w męczarniach. 86% rekinów amputuje się płetwę na pokładach statków rybackich. Płetwy rekinów znajdują zbyt w ponad 60 krajach. W niektórych dalekowschodnich kulturach zupa z płetw rekina jest tradycyjnym daniem przygotowywanym na specjalne okazje lub by uhonorować specjalnych gości. Rekiny cieszą się wyjątkowo złą reputacją u ludzi. Postrzegamy je jako krwiożercze bestie, zagrażające ludziom. Tymczasem zabijają one w ciągu roku od pięciu do dziesięciu osób (Shark Alliance). Bardzo rzadko decydują się na zaatakowanie człowieka, decyduje o tym splot przypadkowych wydarzeń.

Rekiny odgrywają bardzo ważną rolę w morskim ekosystemie. Jako zwierzęta znajdujące się na szczycie łańcucha pokarmowego, utrzymują równowagę biologiczną ekosystemu. Eliminując chore i słabe osobniki, przyczyniają się do kontroli populacji swoich ofiar. Badania naukowe dowodzą, że np. rafa koralowa bez rekinów obumiera w przeciągu jednego roku. Rekiny regulują populacje innych ryb drapieżnych, które w przeciwnym razie występowałyby w dużych ilościach. One z kolei żywią się roślinożercami żywiącymi się makroalgami. Przy mniejszej liczbie roślinożerców makroalgi zdominowałaby koralowce, wpływając na zdrowie i przetrwanie systemu raf (Pistevos et al. 2015). W innym z badań zauważono, że ekosystemy trawy morskiej pozbawione rekinów były mniej odporne na zmiany klimatyczne i jest prawdopodobne, że rekiny odgrywają podobną rolę na całym świecie (Nowicki R. J. et al. 2021). Zdrowe populacje rekinów wspierają również społeczności, których źródła utrzymania zależą od lokalnych gatunków rekinów w celu zdobycia pożywienia oraz ekoturystyki. Obserwowanie rekinów jest dzisiaj coraz bardziej popularne. Około 590 tysięcy ludzi obserwuje każdego roku rekiny, daje to zatrudnienie 10 tysiącom osób i generuje zyski rzędu 590 mln dolarów. Dla porównania wartość jaką przynoszą polowania na rekiny wynosi 630 mln dolarów i będzie spadać w najbliższych latach (Cisneros-Montemayor et al. 2013).

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Cisneros-Montemayor A. M. et al. 2013. Global economic value of shark ecotourism: implications for conservation. „Oryx” 47(3): 381-388.
- Clarke S. C. et al. 2006. Global estimates of shark catches using trade records from commercial markets. „Ecology Letters” 9: 1115-1126.
- IFAW, Sharks, ifaw.org/animals/sharks [dostęp 5.11.2023].
- Nowicki R. J. et al. 2021. Loss of predation risk from apex predators can exacerbate marine tropicalization caused by extreme climatic events. „Journal of Animal Ecology” 90(9): 2041-2052.
- Pistevos J. C. A. et al. 2015. Ocean acidification and global warming impair shark hunting behaviour and growth. „Scientific Reports” 5: 16293 DOI: 10.1038/srep16293
- Rekiny – zagrożony gatunek, oceany.org/srodowisko/rekiny-zagrozony-gatunek.php [dostęp 5.11.2023].
- Shark Alliance, pewtrusts.org/en/archived-projects/shark-alliance [dostęp 5.11.2023].
- Steven Spielberg regrets decimation of shark population after Jaws, BBC News, 18 December 2022, bbc.com/news/entertainment-arts-64011888 [dostęp 5.11.2023].