Goryl górski – gatunek zagrożony

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Dian Fossey to amerykańska zoolog-prymatolog, specjalistka w dziedzinie etologii, badaczka goryli górskich. Rzuciła pracę w szpitalu w Kentucky, by w 1967 r. na obszarze Parku Narodowego Wulkanów utworzyć centrum badawcze zajmujące się gorylami. Zdobyła na świecie ogromną popularność, jej badania i stosowane metody uważano za pionierskie. Nie ograniczała się do badań, ale przede wszystkim przez kilkanaście lat walczyła o zapewnienie ochrony ginącemu gatunkowi goryli górskich. Niestety, błyskotliwą karierę Dian Fossey przerwała tragiczna śmierć. Do dziś jej okoliczności nie zostały do końca wyjaśnione. Praca Fossey zaowocowała powstaniem fundacji The Dian Fossey Gorilla Fund International, która przyjęła na siebie zadanie ochrony zagrożonego gatunku.

Goryle górskie (Gorilla beringei ssp. beringei) występują w Afryce Środkowej i Wschodniej, są największymi małpami człekokształtnymi, dorosłe samce mogą ważyć średnio 195 kilogramów. Mimo swoich wymiarów goryle są niezwykle łagodnymi zwierzętami, bardzo przyjaznymi i uspołecznionymi w swoich grupach. Mówi się o nich „delikatne olbrzymy”, urzekają turystów opanowaniem i inteligencją. Goryle górskie są roślinożerne, żywią się głównie roślinami – pędami, korzeniami i łodygami. Nie stronią także od owoców, kwiatów, małych bezkręgowców. Goryle potrafią posługiwać się prostymi narzędziami – strącają owoce kijami, kamieniami miażdżą twarde nasiona. Sposób ich porozumiewania się jest złożony. Zidentyfikowano ponad 20 odgłosów, z których każdy oznacza inny stan psychiczny i emocjonalny. Duże znaczenie ma komunikacja niewerbalna, czyli postawy, gesty i zachowania (Nyakatura 2009).

Lista niebezpieczeństw, które na nie czekają jest długa. Globalne ocieplenie to tylko jeden z wielu czynników, które się do tego przyczyniają. Środowisko życia tych zwierząt znajduje się na wyjątkowo niestabilnych politycznie terenach Afryki. Rządy państw w tym rejonie nie kontrolują w pełni tych obszarów. Terytorium goryli stanowi dominium lokalnych partyzantów i watażków. Ochrona goryli przed kłusownikami i łowcami okazów dla ogrodów zoologicznych była iluzoryczna, a populacja zwierząt została zdziesiątkowana. Do niedawna zabicie goryla było dla mieszkających w lasach Pigmejów dowodem męstwa i oznaką wejścia w dorosłość. Chociaż goryli strzegą liczni strażnicy, morderstwa małp zdarzają się do dziś (Mehlman 2008).

Węgiel drzewny to największe zagrożenie dla lasów, w których żyją goryle. Jest on dla mieszkańców podstawowym źródłem energii, ale też istotnym źródłem dochodu dla licznych zwalczających się ugrupowań. Chcąc ratować las i goryle organizacje, takie jak np. WWF sadzą wokół Parku Narodowego Wirunga miliony drzew, które mają się stać źródłem opału dla lokalnych mieszkańców. Robert Muir, kierownik projektu na rzecz Parku Narodowego Wirunga prowadzonego przez stowarzyszenie Zoologische Gesellschaft Frankfurt, twierdzi, że „Jeśli nie powstrzyma się produkcji węgla, lasy zostaną wyrąbane. Goryle znikną wraz ze swoim środowiskiem” (Kto zabił goryle z Gór Wirunga). Goryle są zagrożone także przez wojny, choroby czy nielegalny handel. Często wpadają w sidła przeznaczone dla innych zwierząt. Tracą swoje siedliska w wyniku rabunkowej wycinki drzew na potrzeby rolnictwa, z powodu budowy dróg czy prowadzenia działalności przemysłowej, na terenach przez nie zamieszkałych. Wszystkie te aktywności prowadzą do wzrostu ilości dwutlenku węgla w atmosferze i dalszego podnoszenia się temperatury, co powoduje zanikanie lasów, w których żyją goryle.

Do 2010 r. goryle górskie były szybko wymierającym gatunkiem, jego liczbę oceniano na około 600 osobników. W Czerwonej Liście IUCN był wymieniany wśród gatunków krytycznie zagrożonych. Dzięki poprawie warunków życia i zmniejszeniu zagrożenia ze strony ludzi liczba tych ssaków wzrosła. Obecnie uważa się, że ogólna populacja liczy ponad 1000 osobników (Hickey et al. 2020). Może poświęcenie Dian Fossey i wysiłki jej Fundacji nie pójdą na marne?

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Hickey J. R., Basabose A., Gilardi K. V., Greer D., Nampindo S. et al. 2020. Gorilla beringei ssp. beringei. The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T39999A176396749. dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T39999A176396749.en
- Kto zabił goryle z Gór Wirunga. „National Geographic”, 21.09.2011, national-geographic.pl/artykul/kto-zabil-goryle-z-gor-wirunga [dostęp 04.06.2023]
- Mehlman P. T. 2008. Current status of wild gorilla populations and strategies for their conservation. W: Mehlman P. T., Steklis H. D., Stoinski T. S. (eds.) Conservation in the 21st Century: Gorillas as a Case Study. New York, Springer.
- Nyakatura J. 2009. Mountain Gorillas. Biology, Conservation, and Coexistence. „Acta Zoologica” 91. 10.1111/j.1463-6395.2009.00410.x.