Dzik – sprzymierzeniec w gospodarowaniu przyrodą

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Dziki mają doskonale rozwinięty mózg, świetnie wyostrzone zmysły. Często można spotkać się z opinią, że świnie i dziki zajmują bardzo wysokie miejsce w piramidzie inteligencji, zaraz po małpach naczelnych, waleniach i papugach. Niewiele zwierząt przechodzi tzw. test lustra (człowiekowate, delfiny, słonie, krukowate), który jest miarą samoświadomości, dowodzi czy zwierzęta posiadają lub nie zdolność rozpoznawania siebie w lustrze. Donald M. Broom i jego zespół z Uniwersytetu Cambridge wykazali, że także świnie przechodzą z powodzeniem ten test (Broom et al. 2009). W trzech grupach wysoce społecznych i znanych z wysokiej inteligencji ssaków, tj. u słoni, delfinów i człowiekowatych wyewoluowała niezależnie zdolność do współodczuwania, czyli empatii. Holenderscy naukowcy z Uniwersytetu w Wageningen dowiedli, że świnie także mogą być empatyczne, potrafią rozumieć uczucia innych, a także się im poddawać (Reimert et al. 2015).

Dziki spełniają bardzo ważną rolę w przyrodzie. Swoiste zdobywanie pokarmu przez dziki (buchtowanie) przyczynia się do zmiany warunków ekologicznych dna lasu. Dziki zdzierają pokrywę roślinną, spulchniają glebę mineralną, mieszając ją ze ściółką i innymi częściami roślin. Działalność dzików sprzyja dostępowi powietrza do wierzchnich warstw gleby, przyspiesza proces humifikacji. Wszystko to ma pozytywny wpływ na naturalne odnawianie się lasu. Rozsiewają nasiona i rozprzestrzeniają pędy roślin, w tym także tych rzadkich i chronionych. Ich działalność przyczynia się do urozmaicania przestrzennej struktury lasu. Zjadają larwy i poczwarki owadów, również te, które są traktowane jako szkodniki w gospodarce leśnej. Nie pogardzą gryzoniami, w ten sposób przyczyniając się do przywrócenia równowagi ekologicznej w ekosystemach. Zjadają padlinę, a także chore ssaki i ptaki, co wpływa na podniesienie stanu sanitarnego lasu. Żerując i wydalając kał, przenoszą materię organiczną z jednego ekosystemu do drugiego (np. z lasu na pole). Przyczyniają się do tworzenia żerowisk dla ginących ptaków. Lista zasług dzików dla naturalnego środowiska jest długa, podobnie jak liczba opracowań naukowych to potwierdzających (m.in. Biały 1996, Dovrat et al. 2012).

Bez wątpienia dziki są naszym sprzymierzeńcem w gospodarowaniu środowiskiem. Ma to szczególne znaczenie dla leśników. Często podkreślają oni pozytywne aspekty aktywności dzików. A jaki  los fundujemy tym inteligentnym bardzo pożytecznym zwierzętom dzisiaj w naszym kraju? Dzik należy do nielicznej grupy zwierzyny, na którą w Polsce można polować prze cały rok. Można na niego polować w nocy. W związku z rozprzestrzenianiem się ASF (afrykański pomór świń) były zakusy, aby wybić wszystkie dziki w Polsce. Od 1 listopada 2021 r. każdy obwód łowiecki musiał zorganizować minimum dwa polowania zbiorowe na dziki w ramach walki z ASF. Naukowcy mówią jednoznacznie – odstrzał dzików nie zatrzyma rozprzestrzeniania się ASF. Na szczęście przyroda i dziki mają ogromną siłę przetrwania i ten zmasowany „atak” się nie udał.

Ale w Danii w 2021 r. ostatni duński dzik oznaczony numerem 157 został zastrzelony w Południowej Jutlandii. Wcześniej przez kilka miesięcy umykał obławie i krył się po lasach. Powodem był strach przed ASF. Najsmutniejszym w tej historii jest powód do dumy wielu Duńczyków z faktu pozbycia się „intruza”. Dania jest krajem słabo zalesionym, w związku z tym liczba dzików jest zdecydowanie mniejsza niż w Polsce. I stało się to w kraju, który jest znany z ekologicznych rozwiązań. W rankingu EPI (Environmental Performance Index), który bada jakość środowiska naturalnego w poszczególnych państwach świata oraz efektywność ich działań w zakresie ochrony przyrody Dania często zajmuje pierwsze miejsce. Czy słusznie, prezentując takie podejście do bioróżnorodności?

Zgodnie z danymi przedstawionymi przez Polski Związek Łowiecki, na podstawie wiosennej inwentaryzacji zwierząt łownych, w marcu 2022 r. szacowana liczebność populacji dzika kształtowała się na poziomie 51 tys. osobników. W 2017 r. ich liczebność wynosiła około 214 tysięcy osobników. W związku ze zwalczaniem ASF zabito ponad milion dzików w 3 lata. Zaledwie 2% z nich miało ASF (Kojzar 2023).

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Biały K. 1996. The effect of boar (Sus scrofa) rooting on the distribution of organic matter in soil profiles and the development of wood anemone (Anemone nemoosa L.) in the oak-hornbeam stand (Tilio-Carpinetum) in the Bialowieza Primeval Forest. „Folia Forestalia Polonica” 38: 77–88.
- Broom D. et al 2009. Pigs learn what a mirror image represents and use it to obtain information. „Animal Behaviour” 78: 1037–1041.
- Dovrat G et al. 2012. Wild boars as seed dispersal agents of exotic plants from agricultural lands to conservation areas. „Journal of Arid Environments” 78: 49–54.
- Kojzar K. 2023. Ponad milion dzików zabitych w 3 lata. Tylko 2 proc. z nich miało ASF. NIK: „Zaraza poza kontrolą”, OKO.press, oko.press/asf-nik-zaraza-poza-kontrola [dostęp 01.10.2023].
- Milner J. M. et al. 2014. To feed or not to feed? Evidence of the intended and unintended effects of feeding wild ungulates. „The Journal of Wildlife Management” 78: 1322–1334.
- Reimert I. et al. 2015. Emotions on the loose: emotional contagion and the role of oxytocin in pigs. „Animal Cognition” 18: 517–532.