Wojna niszczy przyrodę Ukrainy
Wojna dotyka 20% obszarów chronionych Ukrainy. W strefie zagrożenia znajduje się 2,9 milionów ha obszarów włączonych do sieci Emerald. Zagrożonych zniszczeniem jest 16 obszarów wodno-błotnych o randze europejskiej o łącznej powierzchni bez mała 600 tysięcy ha. Większość korytarzy migracyjnych ptaków przebiega dokładnie nad strefą działań bojowych.
Takie dane podaje Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Ukrainy na podstawie informacji, które zostały uzyskane w ciągu 8 miesięcy pełnoskalowej wojny Rosji z Ukrainą.
Wojna objęła 20% obszarów chronionych Ukrainy. „Na okupowanych terenach rosyjscy napastnicy nie zważają na status ochronny obszaru i traktują je jako przyczółki do rozmieszczenia własnych wojsk” – mówi Rusłan Hreczanyk, pierwszy zastępca Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Ukrainy. W strefie zagrożenia znajduje się 2,9 milionów hektarów terenów znajdujących się w granicach sieci Emerald w Ukrainie, która jest objęta ochroną w ramach prawodawstwa UE i Rady Europy. Zagrożonych zniszczeniem jest 16 ostoi ramsarskich o łącznej powierzchni bez mała 600 tysięcy ha. Mają one status ostoi wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym z uwagi na swoją unikalną różnorodność biologiczną. Pod okupacją znajduje się 8 zapowiedników (z 19 istniejących w Ukrainie) i 10 parków narodowych (z 55 istniejących w Ukrainie). Wyzwolone spod okupacji zostały: Park Narodowy „Święte Góry” w obwodzie donieckim, Park Narodowy „Dworiczański”, Park Krajobrazowy „Wełykoburłucki Step” i Park Krajobrazowy „Izjumska Łuka” w obwodzie charkowskim.
Stanowiska wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt i ich siedliska znalazły się w strefie aktywnych działań bojowych, które zagrażają ich istnieniu. Są to m.in. naturalne stepy położone na kredowych zboczach w Donbasie, bagna na północy, a także siedliska nadmorskie w południowych obwodach kraju.
Działania wojenne bezpośrednio niszczą roślinność a pośrednio wpływają destrukcyjnie na siedliska przyrodnicze. Członkowie organizacji pozarządowej „Ukraińska Grupa Ochrony Przyrody” uważają, że fizyczne oddziaływanie wybuchów czy techniki wojskowej, które na pierwszy rzut oka wydają się najmniej destrukcyjne dla roślin, stwarzają dalekosiężne zagrożenia pod postacią erozji, zmian reżimu wodnego oraz licznych „przyczółków” dla rozszerzania swego zasięgu przez inwazyjne gatunki roślin. Gatunki te znacznie szybciej zarastają odsłonięte fragmenty gruntu niż się na nich odnawia roślinność naturalna. Dla gatunków endemicznych czy takich, które mają bardzo niewielki zasięg występowania lub potrzebują specyficznych warunków dla wzrastania, zmiany takie mogą mieć katastrofalny skutek.
Botanicy wspomnianej organizacji przygotowali „alarmową” listę gatunków roślin, które najbardziej cierpią lub też mogą jeszcze ucierpieć na skutek trwających działań wojennych. Zostały na niej umieszczone takie rośliny jak: ostnice (Stipa donetzica, S. fallacina, S. maeotica), krwawnik Achillea glaberrima, chaber biały Centaurea margarita-alba, chaber perłowy Centaurea margaritacea oraz inne gatunki chabrów (Сentaurea appendicata, C. breviceps, C. donetzica, C. paczoskii, C. protomargaritacea, C. pseudoleucolepis), kozibród Tragopogon donetzicus, pieprzyca Lepidium syvaschicum, traganek Astragalus borysthenicus, iglica Erodium beketowii, żeleźniak Phlomis scythica, macierzanka Thymus kaljmijussicus, szelężnik Rhinanthus cretaceus, trędownik Scrophularia granitica i wiele innych.
Na skutek wojny cierpi nie tylko przyrodnicza spuścizna Ukrainy, ale i świata. Zagrożone zniszczeniem są gatunki, które nigdzie na świecie poza Ukrainą (obwód mikołajowski) nie występują. Są to gatunki roślin będące endemitami o niewielkim zasięgu występowania ograniczonym do Północnego Przyczarnomorza. To chabry: biały Centaurea margarita-alba, perłowy Centaurea margaritacea i jego podgatunek Centaurea protomargaritacea. Wszystkie one znajdują się w Czerwonej Księdze Roślin Ukrainy. Przykładem zniszczeń jest fakt, że znaczna część stanowiska chabra Centaurea breviceps, który rośnie na Półwyspie Kinburnskim zostało zniszczone na skutek pożaru.
Płoną lasy…
Półwysep Kinburnski wraz z przyległymi wodami chroniony jest przez kilka form ochrony przyrody. Znajdują się tu trzy obszary chronione: Park Narodowy „Białobrzeże Światosława”, oddział Czarnomorskiego Rezerwatu Biosfery, Park Krajobrazowy „Kinburnska Kosa”, a także dwa leśnictwa: Kinburnskie i Wasyliwskie. Półwysep (część położona w obwodzie mikołajowskim i obwodzie chersońskim) znajduje się pod rosyjską okupacją od końca lutego i początku marca 2022 r.
Pierwsze pożary odnotowano już w marcu. Sytuacja zaostrzyła się przez to, że rosyjscy żołnierze nie przepuszczali straży leśnej oraz że nie pozwoli gasić pożarów nawet wówczas, kiedy zagrażały one pobliskim miejscowościom. Okupanci splądrowali i rozgrabili sprzęt strażacki. Sieć energetyczna pracuje z przerwami, a bez prądu wynikają trudności z dostarczaniem wody, którą w znacznej mierze pobiera się ze studni. Okupacyjne władze w sąsiednim obwodzie chersońskim również nie mają zamiaru zaradzać katastrofie. Tylko dzięki nadludzkim wysiłkom służby ochrony parków narodowych, leśników i lokalnych mieszkańców udało się zatrzymać i ugasić ogień.
Tylko w okresie od 1 marca do 3 sierpnia 2022 r. w granicach leśnictw: Wasyliwskiego i Kinburnskiego na Półwyspie Kinburnskim odnotowano 22 pożary lasów na powierzchni 1599,8 ha – takie dane podaje Państwowa Inspekcja Ekologiczna Ukrainy. Jej specjaliści obliczyli też wielkość szkód powstałych na skutek zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego substancjami, które dostały się do niego w efekcie zajścia sytuacji nadzwyczajnych podczas działań wojennych. Szkody we wspomnianych leśnictwach szacowane są na 9,93 miliarda hrywien. Na obszarach, które znajdują się w granicach Parku Narodowego „Białobrzeże Światosława” i Parku Krajobrazowego „Kinburnska Kosa” szkody powstałe tylko w okresie od 15 marca do 3 lipca 2022 r. szacuje się na ogólną wartość 5,7 miliarda hrywien.
W oparciu o dane z analizy zdjęć satelitarnych Sentinel-2, przeprowadzonej przez pracowników Parku Narodowego „Białobrzeże Światosława”, stwierdzono, że w okresie od marca do początku września 2022 r. powierzchnia objęta pożarami (włącznie z obszarami, na których powtarzały się wielokrotnie) zajęła 5231,32 ha. Według niektórych ocen pożary dotknęły do 10 tysięcy ha, co stanowi blisko 30% lasów Półwyspu Kinburnskiego.
Od 24 lutego 2022 r. działania wojenne objęły bez mała 3 miliony ha powierzchni leśnych. Według stanu na 1 listopada 2022 r. pod okupacją i w strefie działań bojowych znajduje się około 450 tysięcy ha lasów. Pożary strawiły ponad 13 tysięcy ha lasów. Szkody jakie poniosły ukraińskie lasy pod rosyjską okupacją szacowane są na ponad 19,4 miliarda hrywien. Ponad 2,45 miliona hektarów lasów, które zostały odebrane okupantom wymaga teraz działań mających na celu ich odnawianie.
Giną ptaki i delfiny
Przez Ukrainę przebiegają trzy główne szlaki migracyjne ptaków: Azowsko-Czarnomorski, Poleski (równoleżnikowy) i Dnieprowski (południkowy). Większość ich odcinków znajduje się wprost w strefie działań bojowych. Aktywność wojsk lądowych, lotnictwa i floty jest czynnikiem stresowym dla ptaków, powoduje ich wyczerpanie fizyczne związane ze zmianą tras przelotów i brakiem możliwości odpoczynku. Dochodzi duże ryzyko, że znajdą się w strefie ostrzału.
Przykładowo na Półwyspie Kinburnskim, na którym miały miejsce liczne pożary, zniszczone zostały miejsca gniazdowania około 100 gatunków ptaków, co stanowi większość składu gatunkowego ornitofauny tego terenu. W wyniki działań wojennych szkody poniosły takie gatunki ptaków, jak wpisane do Czerwonej Księgi Zwierząt Ukrainy: bielik, edredon, krakwa, szczudłak, szablodziób, ostrygojad, sieweczka morska, rybitwa białoczelna i inne.
Działania wojenne zgubnie wpływają także na czarnomorskie walenie. Od lutego 2022 r. odnotowano wiele przypadków śmierci delfinów. Szczyty śmiertelności przypadają na marzec, maj i czerwiec. Wojna prowadzona jest także przy udziale statków i łodzi podwodnych, na których do nawigacji stosuje się hydrolokatory. Hydrolokatory (sonary) emitują silne sygnały o niskich częstotliwościach, które uszkadzają ucho wewnętrze delfina – organ nawigacji i słuchu. Zwierzę popada w ciężką, akustyczną traumę, staje się „ślepe”. Porażony w ten sposób delfin nie może orientować się w przestrzeni i polować, w efekcie czego opada z sił i ginie. Na wybrzeżu Morza Czarnego, na jego odcinkach we wszystkich krajach, (prócz odcinka należącego do Federacji Rosyjskiej i okupowanego przez nią ukraińskiego Wybrzeża Azowsko-Czarnomorskiego), znaleziono 2,5 tysięcy martwych delfinów. Jednak tylko 5% martwych zwierząt morze wyrzuca na brzeg. Pozostałe toną w morzu. Stąd też liczba zabitych delfinów może sięgać nawet 50 tysięcy.
Ekosystemy naturalne cierpią także na skutek budowy fortyfikacji, wybuchów, wojskowego transportu, pożarów. Od początku pełnoskalowej wojny Rosji przeciw Ukrainie odnotowano ponad 2300 przestępstw przeciw środowisku naturalnemu. Szkody, które wyrządziły wojska Federacji Rosyjskiej tylko w ciągu pierwszych 10 miesięcy wojny szacuje się na ponad 46 miliardów dolarów. Najbardziej ucierpiało powietrze na skutek emisji zanieczyszczeń powstałych w wyniku spalania produktów naftowych oraz pożarów lasów. W ciągu pierwszych 8 miesięcy wojny tylko z płonącego rosyjskiego sprzętu wojskowego do atmosfery trafiło ponad 38 tysięcy ton szkodliwych gazów i pyłów oraz powstało ponad 325 tysięcy ton odpadów. Państwowa Inspekcja Ekologiczna Ukrainy szacuje szkody wyrządzone przez okupantów zasobom wodnym tego kraju (zanieczyszczanie wód, zaśmiecanie) w pierwszych 10 miesiącach wojny, na ponad 55,7 miliarda hrywien.
Cierpią ludzie
W okresie od wybuchu wojny 24 lutego 2022 r. na obszarach chronionych Ukrainy zorganizowano schronienie dla ponad 60 tysięcy tymczasowo przesiedlonych osób. Znalazły one swoje nowe miejsca życia zarówno w budynkach biur i dyrekcji obszarów chronionych, jak i w mieszkaniach pracowników tych instytucji. Najwięcej przesiedleńców z południowo-wschodnich regionów Ukrainy przyjęły parki narodowe na zachodzie kraju. Nawet na południu, gdzie ryzyko ataku rakietowego jest znaczne, przyjmowani się przesiedleńcy z regionów, w których prowadzone są działania bojowe. I tak np. Zapowiednik „Jełaniecki Step” położony w obwodzie mikołajowskim, stał się miejscem schronienia dla przymusowych przesiedleńców, którzy od początku wojny mieszkają w budynkach administracyjnych zapowiednika oraz w mieszkaniach prywatnych jego pracowników. Dla dzieci i dorosłych regularnie prowadzone są zajęcia z zakresu edukacji przyrodniczej, aby jakoś wesprzeć ich w tym trudnym czasie.
Rzeczywisty poziom szkód jakie poniosły obszary chronione w wyniku wojny jest praktycznie nie do oszacowania. W wielu miejscach trwają walki, a poza tym na terenach czasowo okupowanych powstały liczne i różnorodne ograniczenia dla ochrony przyrody. Szacunki, które obecnie przygotowują fachowcy, w praktyce są zapewne zaniżone, ponieważ skutki zniszczeń wojennych będą długotrwałe. Dla odnotowywania przypadków szkód w środowisku powstałych na skutek działań wojennych, stworzono kilka specjalnych internetowych baz. Oficjalny zasób „EkoZagroza” (ecozagroza.gov.ua), w postaci strony internetowej oraz aplikacji na telefon, ma standardową formę dla automatycznego zbierania i notowania informacji o zagrożeniach ekologicznych w reżimie realnego czasu ich zachodzenia oraz z dokładnym określeniem lokalizacji zjawiska. Poprzez Telegram chatbot SaveEcoBot (t.me/SaveEcoBot) można przekazać informację o wojennych przestępstwach przeciw środowisku naturalnemu. Działa także Sztab Operacyjny przy Państwowej Inspekcji Ekologicznej Ukrainy (shtab.gov.ua), którego zadaniem jest utworzenie rejestru wszystkich wykroczeń przeciwko środowisku naturalnemu oraz pociągnięcie do odpowiedzialności Federacji Rosyjskiej. Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Ukrainy cotygodniowo sporządza przegląd zawierający informacje o wszystkich kluczowych skutkach rosyjskiej agresji dla środowiska przyrodniczego Ukrainy. Jest on szeroko rozpowszechniany w Internecie. Poza tym Ministerstwo opracowało także metodykę obliczania szkód powstałych na skutek nadzwyczajnych sytuacji i/lub agresji zbrojnej oraz działań bojowych w warunkach stanu wojny, w zasobach wodnych, glebach, powietrzu atmosferycznym, zasobach leśnych, w Morzach: Azowskim i Czarnym, surowcach geologicznych, obszarach i obiektach sytemu obszarów chronionych.
Więcej o szkodach spowodowanych wyniku wojny w środowisku przyrodniczym Ukrainy można się dowiedzieć na profilach Facebook: Ministerstwa Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Ukrainy facebook.com/EnvironmentalofUkraine oraz Państwowej Inspekcji Ekologicznej Ukrainy: facebook.com/deiukr.
Maryna Romanenko
Tłumaczenie: Krzysztof Wojciechowski
Maryna Romanenko – główna specjalistka w Zarządzie Ekologii i Zasobów Naturalnych Mikołajowskiej Obwodowej Administracji Wojskowej, należy do Mikołajowskiego Oddziału Narodowego Centrum Ekologicznego Ukrainy. Ukończyła ekologię w Czarnomorskim Uniwersytecie Państwowym im. Petra Mohyły. Zainteresowania zawodowe: ochrona przyrody, ekoturystyka, edukacja ekologiczna. Uczestniczyła w utworzeniu ponad 15 obszarów chronionych w obwodzie mikołajowskim, członkini rad naukowych: zapowiednika i regionalnego parku krajobrazowego. Współautorka publikacji popularnonaukowych „Regionalne parki krajobrazowe Mikołajowszczyzny” i „O przyrodzie Mikołajowszczyzny”.
W skład systemu obszarów chronionych Ukrainy (w jej granicach wraz z okupowanym Krymem i terenami wschodnimi) wchodzi: 5 rezerwatów biosfery, 19 zapowiedników, 55 parków narodowych, 3521 zakazników, 3666 pomników przyrody, 87 parków krajobrazowych, 804 chronione uroczyska, oraz obiekty utworzone przez człowieka: 28 ogrodów botanicznych, 13 ogrodów zoologicznych, 62 parki dendrologiczne oraz 592 parki-pomniki sztuki ogrodowo-parkowej.
Fotowoltaika dla szpitala w Ukrainie
Agresja Rosji na Ukrainę codziennie powoduje nowe zagrożenia dla życia i zdrowia jej mieszkańców. W październiku 2022 r. rosyjscy barbarzyńcy rozpoczęli masowy i celowy ostrzał infrastruktury energetycznej. Efektem tego są zniszczenia, które powodują coraz częstsze przerwy w dostawie energii elektrycznej. Wiele mieszkań jest bez wody i ogrzewania. Szczególnie trudna jest sytuacja szpitali, które nie mogą normalnie funkcjonować.
W tej sytuacji ukraińska Organizacja Ecoclub Rivne wraz z Solar Energy Association of Ukraine rozpoczęła projekt mający na celu instalację źródeł odnawialnych w sześciu szpitalach na Ukrainie. Aktualnie zbiera na instalację dla szpitala w Sumach. Celem tej zbiórki jest zgromadzenie minimum 27500 Euro co pozwoli na instalację o mocy wyjściowej 37,8 kW.
Pracownia wspiera tę akcję. W ten sposób pomagamy ukraińskim szpitalom w perspektywie długoterminowej. Zniszczenia infrastruktury są tak wielkie, że jeszcze długo potrwa ich naprawianie. Wspieramy też lokalne firmy zajmujące się rozwojem źródeł odnawialnych, pomagając Ukrainie w odbudowie jej systemu energetycznego niezależnego od Rosji.
Jeśli chcesz wesprzeć tę zbiórkę, możesz wpłacić pieniądze na dedykowany tylko temu projektowi rachunek bankowe, w tytule wpisując „Darowizna dla Sum”.
Dane do przelewu:
Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, ul. Jasna 17, 43-360 Bystra
Bank Spółdzielczy Bystra
numer konta: 95 8133 0003 0001 0429 2000 0016
Luty 2023