Auwald – cenny las łęgowy w Lipsku

Las łęgowy w Lipsku jest jednym z najbardziej znanych i imponujących lasów łęgowych w Niemczech. Ma powierzchnię 2500 hektarów i w dużej części położony jest na silnie zurbanizowanym terenie zamieszkałym przez ponad milion osób.

Dawniej był to teren zalewowy, który był regularnie zalewany przez wysokie wody trzech rzek: Pleiße, Weiße Elster i Luppe. Z powodu regulacji tych rzek dziś dominuje tu las łęgowy (jesion, dąb, klon). Las zalewowy w Lipsku jest jednym z największych zachowanych lasów zalewowych w Europie Środkowej. Mimo wielu ingerencji człowieka i bliskości aglomeracji miejskiej, duże fragmenty lipskiego lasu łęgowego zachowały swój naturalny charakter. Lipski las łęgowy składa się dziś z części południowej i północnej. Istnieje między nimi korytarz ekologiczny składający się z parków i terenów zielonych położonych wzdłuż dorzecza Elstery, które zostały utworzone w celu ochrony przeciwpowodziowej. Łącznie wzdłuż rzek jego długość wynosi niecałe 30 kilometrów, a szerokość od 2 do 5 kilometrów. Las śródmiejski jest w przeważającej części własnością komunalną.

Las łęgowy w Lipsku podlegał ciągłym zmianom, a głównym czynnikiem tych przemian była ingerencja człowieka. Około 7000 lat temu, w wyniku wycinki drzew w dolinach rzek, rozpoczął się wzmożony antropogeniczny napływ osadów, które zostały zdeponowane w postaci glin aluwialnych. Podniosło to poziom gleby, a powodzie występowały głównie okresowo na wiosnę. Wtedy rozpoczęło się przekształcanie łąk. Szczególnie korzystne warunki znalazł tu odporny na moknięcie dąb angielski. Przez region lipski przepływają rzeki Luppe, Parthe, Pleiße i Weiße Elster wraz z ich licznymi odnogami i dopływami – jest to krajobraz rzeczny i zalewowy, który powstał po ostatniej epoce lodowcowej. Dynamika zdarzeń powodziowych zapewniała różnorodność typów siedlisk i gatunków.

Od XII wieku na terenie dzisiejszego lasu łęgowego rozpoczęły się masowe ingerencje w przyrodę. Części lasu, które nie były zalewane, zostały w dużej mierze wykarczowane. W następnych stuleciach wybudowano rowy młyńskie (np. Pleißemühlgraben i Elstermühlgraben), kanały i jazy, które miały za zadanie regulować powodzie, a później połączyć Lipsk kanałami z siecią transportu wodnego poprzez rzekę Saale.

W czasach nowożytnych przeprowadzono relokacje koryt rzek Weißer Elster i Luppe. Pomimo rozbudowy Lipska w trakcie industrializacji, obszar leśny pozostał prawie nietknięty, ale tereny zalewowe zostały przeznaczone na rozwój nowych terenów przemysłowych (Plagwitz, Leutzsch). Zniszczenie naturalnych cieków i zaprzestanie okresowych zalewów zmieniły skład gatunkowy lasu w XX wieku. Szczególnie charakterystyczny gatunek drzewa dąb szypułkowy znalazł się w odwrocie, a jesion, jawor i klon norweski w postępie. Poprzez celowe zalesianie wprowadzono również gatunki nierodzime, takie jak: buk miedziany, mieszańce topoli.

Znaczne części lasu łęgowego na południe od Lipska zostały w XX wieku zniszczone na rzecz odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego. Ponadto obniżenie poziomu wód gruntowych podczas wydobywania węgla brunatnego przyczyniło się do dalszego wysychania terenów leśnych. Po zjednoczeniu Niemiec, wraz ze spadkiem wydobycia węgla brunatnego metodą odkrywkową, w latach 90. XX wieku część lasu łęgowego zaczęła być ponownie sezonowo zalewana.

Obecne zarządzanie tym obszarem ma na celu długoterminowe przywrócenie lasu do stanu z połowy XIX wieku. Celem jest przywrócenie zróżnicowanej struktury biologicznej, np. znacznie większym niż obecnie udziałem dębów szypułkowych (cel to około 40%).

Wszystkie lipskie rezerwaty przyrody znajdują się w obszarze chronionego krajobrazu Leipziger Auwald: Burgaue (2 części, razem 270 hektarów), Elster i Pleißeauewald (66 hektarów), zbiornik „Lauer” (49 hektarów), Luppeaue (598 hektarów z czego około 32 hektary leżą na terenie miasta Lipsk).

Rafał Ryszka

Rafał Ryszka – pedagog, współzałożyciel i członek zarządu Wrocławskiego Stowarzyszenia Wychowawców (wychowawcy.wroclaw.pl) oraz członek Towarzystwa Szkół Waldorfowskich (Waldorfschulgemeinschaft e.V.) w Lipsku. Koordynator polsko-niemieckich wymian młodzieży i wychowawców oraz pedagogicznych wizyt studyjnych w Niemczech. Polski współpracownik kwartalnika pedagogiki przeżyć „e & l” („Internationale Zeitschrift für handlungsorientiertes Lernen”), instruktor harcerski (harcmistrz ZHP pgK), członek Polskiego Instytutu Przedszkoli Leśnych, trener pedagogiki przeżyć, zawodowo nauczyciel w szkole specjalnej.