Ochrona sokoła czy narciarstwo? Dyrektor Tatrzańskiego Parku Narodowego zdecydował

W związku z planowanym przywróceniem użytkowania narciarskiego stoku na Nosalu – o sprawie pisaliśmy w artykule „Tatrzański czy Narciarski Park Narodowy?” (11/2023) oraz „Pierwszy sukces w ochronie przyrody Nosala” (3/2024) – zagrożone jest m.in. zachowanie siedliska sokoła wędrownego. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot we wrześniu 2023 r. złożyło wniosek o ustanowienie w tym miejscu strefy ochrony ostoi.

Zgodnie z art. 94 ustawy o ochronie przyrody, dyrektor parku narodowego na terenie parku wykonuje zadania regionalnego dyrektora ochrony środowiska w zakresie ochrony przyrody. Stosownie do art. 60 ust. 2 tej ustawy, w przypadku gdy przewidywane zmiany w środowisku zagrażają lub mogą zagrażać zwierzętom objętym ochroną gatunkową, regionalny dyrektor ochrony środowiska […] jest obowiązany, po zasięgnięciu opinii właściwej regionalnej rady ochrony przyrody oraz zarządcy lub właściciela terenu, podjąć działania w celu zapewnienia trwałego zachowania gatunku, jego siedliska lub ostoi, eliminowania przyczyn powstawania zagrożeń oraz poprawy stanu ochrony jego siedliska lub ostoi.

Sokół wędrowny jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, a jego status jako gatunku na Czerwonej liście ptaków Polski¹ to VU – gatunek narażony na wyginięcie, ze względu na niską liczebność populacji krajowej (która pozwala zaklasyfikować ten gatunek jako zagrożony [EN] w kryterium skrajnie małej populacji, jednak z uwagi na możliwość zasilania jej z zewnętrznych, ościennych populacji obniżono krajowy status o jeden stopień – do kategorii narażony [VU]). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt wskazuje, że gatunek ten wymaga ochrony czynnej i tworzenia stref ostoi. Zgodnie z art. 60 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody, strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową, może ustanawiać, w drodze decyzji administracyjnej, regionalny dyrektor ochrony środowiska (w tym przypadku, stosownie do art. 94 ustawy o ochronie przyrody, właściwym jest Dyrektor Tatrzańskiego Parku Narodowego). Ta forma ochrony stosowana jest w wielu parkach narodowych w Polsce, m.in. Biebrzańskim, Bieszczadzkim, Kampinoskim, Poleskim, Wielkopolskim, Wigierskim i Gór Stołowych.

W związku z przewidywanymi zmianami w środowisku zagrażającymi sokołowi – planowanym przywróceniem użytkowania narciarskiego stoku na Nosalu Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, we wrześniu 2023 r., złożyło wniosek o podjęcie działań w celu zapewnienia trwałego zachowania siedliska i ostoi oraz o ustanowienie strefy ochrony ostoi sokoła wędrownego wokół gniazda znajdującego się na południowym zboczu Nosala. Po długim okresie bezczynności, Dyrektor TPN wszczął postępowanie w czerwcu 2024 r., a we wrześniu je umorzył.

Siedlisko na Nosalu jest jednym z pięciu² stanowisk sokoła wędrownego w Tatrzańskim Parku Narodowym. Dane przedstawione przez TPN³ wskazują, że jest to gatunek regularnie lęgowy i zimujący (corocznie) na terenie parku. W związku z planowanym przywróceniem użytkowania narciarskiego stoku na Nosalu, zachowanie tego siedliska sokoła jest zagrożone.

Autorzy raportu opracowanego na potrzeby wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla inwestycji narciarskiej na Nosalu wskazywali, że „sokoły na Nosalu zajmują rewir i gniazdo bardzo wcześnie (koniec lutego i początek marca). Zgodnie z informacjami przekazanymi przez TPN stanowisko na Nosalu należy zaliczyć do wyjątkowych w skali kraju z kilku powodów: fenologia – para zaczyna lęgi wcześniej od reszty populacji krajowej. Sukces lęgowy, począwszy od pierwszego zarejestrowania w 2019 r., w każdym roku wynosił 100% i para wyprowadzała po 3-4 młode, co na warunki górskie jest bardzo dobrym wynikiem. Para zasiedlająca stanowisko na Nosalu jest zatem bardzo ważna do utrzymania wysokiej produktywności naszej populacji zasiedlającej TPN”⁴.

Stacja narciarska ma być użytkowana corocznie od 10 listopada do 31 marca, otwarcie sezonu wiązać się będzie z pracą armatek śnieżnych nawet 24 godz. na dobę, przy optymalnych warunkach (!), do 3 dni, a dośnieżanie w trakcie sezonu odbywałoby się w nocy (od 4 do 8 godzin). Planuje się do 20 wydarzeń rocznie, z czego maksymalnie 2 będą miały charakter imprezy masowej. Zakłada się możliwość organizowania imprez w godzinach wieczornych z wykorzystaniem sztucznego oświetlenia. Autorzy raportu zakładają, że średniodobowe obłożenie stoku wynosić będzie około 500 osób na godzinę⁵.

Jednak w ocenie Dyrektora TPN budowa ośrodka narciarskiego na Nosal, i jego późniejsze funkcjonowanie, nie stanowi zagrożenia dla tego, jak sam wskazał, najbardziej produktywnego stanowiska ze wszystkich znanych na terenie TPN.

Lektura treści uzasadnienia decyzji prowadzi do wniosku, że zdaniem Dyrektora, skoro sokoły wyprowadzają lęgi mimo ciągle wzrastającej i wzmożonej presji ze strony turystów, remontów w Kuźnicach i skoro gatunek ten gniazduje nawet na Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, to granica tolerancji negatywnych oddziaływań dla tego gatunku nie istnieje.

Zdaniem Dyrektora TPN decyzja o ustanowieniu strefy ochrony ostoi jest uznaniowa – co do zasady – zgoda, w ustawie posłużono się wyrażeniem „może ustanawiać”. Jednak w rozporządzeniu w zakresie ochrony strefowej Minister posłużył się słowem „wymagać” a więc – kierując się dyrektywami językowymi – należy interpretować to zgodnie z definicją słowa „wymagać”⁶, czyli „niezbędnie potrzebować czegoś”. Oczywiste jest więc, że strefy ochrony ostoi są obowiązkowym elementem ochrony sokoła wędrownego w Polsce – gatunek ten wymaga ochrony przez tworzenie stref ochrony.

Dyrektor zdaje się też zapominać, że obowiązkiem organów administracji publicznej jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym, o czym stanowi art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, a jako organ ochrony przyrody zobowiązany jest podejmować działania w celu ratowania zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową, polegające m.in. na eliminowaniu przyczyn ich zagrożenia, podejmowaniu ochrony ex situ oraz tworzeniu warunków do ich rozmnażania – do czego zobowiązuje go art. 60 ust. 1 ww. ustawy. Jednym ze sposobów ochrony gatunków objętych ochroną ścisłą jest właśnie ustalanie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania gatunków. Sokół wędrowny tej ochrony wymaga.

Nie ma żadnej przyrodniczej ani prawnej przesłanki uzasadniającej odmowę utworzenia strefy ochrony ostoi sokoła wędrownego na Nosalu. Dyrektor stoi na stanowisku, że „dobro społeczeństwa” w postaci dostępu do szlaków turystycznych na Nosalu oraz stoków, które mają być udostępnione dla narciarstwa jest ważniejsze niż „dobro, jakim jest ochrona sokoła”.

Zgoła odmiennego zdania jest Państwowa Rada Ochrony Przyrody. Komisja ds. Ochrony Ekosystemów PROP w „Opinii w sprawie inwestycji służących celom narciarskim w parkach narodowych” z dnia 24 maja 2024 r. (PROP-KOE/2024-02) wskazała wprost, że „wymogi ochrony przyrody Tatrzańskiego Parku Narodowego nie są możliwe do pogodzenia z realizacją przedsięwzięcia [„Budowa stacji narciarskiej Nosal”, na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego], a ryzyko dla przyrody przeważa nad potencjalnymi korzyściami dla rozwoju sportu narciarskiego”. Zaś w odniesieniu do sokoła wędrownego Komisja zwróciła uwagę, że „w dotychczasowej dobrej praktyce ochrony w TPN zwykle miejsca lęgowe tego gatunku starannie zabezpieczano, z zamykaniem szlaków turystycznych w sąsiedztwie”.

Interes ochrony przyrody, w tym wypadku sokoła, jest szczególnie w parku narodowym interesem nadrzędnym. O konieczności utworzenia strefy ochrony ostoi powinny decydować jedynie argumenty przyrodnicze a nie hipotetyczne ograniczenie możliwości udostępniania obszaru Nosala narciarzom (czy nawet szerzej turystom).

Nie ma zgody na brak poszanowania przyrody w parku narodowym, dlatego Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot odwołało się od decyzji Dyrektora TPN do Ministra Klimatu i Środowiska. O dalszych losach tej sprawy będziemy informować.

Marta Kaźmierczak

Marta Kaźmierczak – specjalistka ds. ochrony przyrody, społeczniczka. Gorzkie doświadczenia urzędnicze (RDOŚ) wykorzystuje w pracy aktywistycznej.

Przypisy:
1. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L. 2020. Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki.
2. Według danych zawartych w Dokumentacji do projektu Planu Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 Tatry. KRAMEKO Sp. z o.o. Kraków, 2016 r.
3. nauka.tpn.pl/biodiversity.html [stan na 21.11.2024 r.].
4. Strona 232 raportu oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięcia „Budowa stacji narciarskiej Nosal” (wersja z lipca 2023 r.).
5. Strona 21 ww. raportu.
6. Słownik języka polskiego PWN, sjp.pwn.pl/sjp/wymagac;2539754.html, dostęp: 26.11.2024 r.