Degradacja gleby – pełzająca katastrofa

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Gleba to żywy organizm, różnorodny, z ogromną liczbą występujących w niej interakcji. Jest żywym organizmem o bajecznej złożoności. Systemy glebowe obejmują zbiorowiska należące do najbardziej bogatych gatunkowo w przyrodzie. Zawierają jedne z najbogatszych w gatunki zgrupowania. Różnorodność biologiczna w glebie jest imponująca. ¼ gatunków na Ziemi żyje w glebie (Jeffery et al. 2010). W glebie na powierzchni jednego hektara występuje około 3 ton bakterii, 4 ton grzybów, 1,3 tony dżdżownic i 1 tona różnych stawonogów (Pimentel et al. 1992). Ogromne jest bogactwo fauny glebowej w dżungli tropikalnej. Fittakau i Klinge obliczyli, że 80% biomasy zwierząt w dżungli tropikalnej w Amazonii to reprezentanci fauny glebowej (Fittakau, Klinge 1973).

Gleba jest podstawą produktywności ziemi. Ma fundamentalne znaczenie dla rolnictwa i leśnictwa, oczyszczania wody i obiegu biogeochemicznego, reguluje reżimy wodne, emisję dwutlenku węgla, zapewnia dostępność składników odżywczych poprawiając zdrowotność roślin, a w konsekwencji naszej żywności. Jest podstawą rozwoju cywilizacji ludzkiej, ma kluczowe znaczenie dla przetrwania człowieka. Tymczasem biologia gleby pozostaje nieco w tyle za postępem w rozumieniu innych części naszego świata. Gleby są w dalszym ciągu najmniej poznanym siedliskiem na Ziemi, a jednocześnie należą do najbardziej zróżnicowanych biologicznie (Behan-Pelletier, Newton 1999). David Montgomery, geomorfolog z Uniwersytetu Waszyngton, o glebie mówi: „Cienka warstwa minerałów, żywych mikroorganizmów, martwych roślin i zwierząt pokrywająca planetę jest matką całego życia na Ziemi i najbardziej strategicznym zasobem każdego narodu. A mimo to traktujemy ją jak śmieci” (2020 Visions).

W raporcie FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) z 2020 r. wskazano na utratę bioróżnorodności gleby jako jeden z czołowych problemów światowych. Główny czynnik stanowiący potencjalne zagrożenie dla różnorodności biologicznej gleby, to działalność antropogeniczna. Do niszczenia środowiska glebowego w znacznym stopniu przyczynia się intensyfikacja produkcji roślinnej, w tym stosowaniu środków ochrony roślin, zubożenie gleby w substancję organiczną, degradacja struktury glebowej, erozja gleby czy jej zagęszczanie oraz wylesianie, a także zanieczyszczenie, zakwaszenie i zasolenie. Dodatkowo do utraty i degradacji części zasobów glebowych w Europie przyczyniają się szybko postępujące zmiany klimatyczne. W raporcie podkreślono istotną rolę gleby, w tym jej życia biologicznego, w łagodzeniu zmian klimatycznych, między innymi poprzez sekwestrację węgla czy redukcję gazów cieplarnianych (FAO, ITPS, GSBI, SCBD and EC. 2020).

Około 33% gleb na świecie jest średnio lub silnie zdegradowanych w wyniku erozji, zasolenia, zagęszczenia, zakwaszenia i zanieczyszczenia substancjami chemicznymi. Przewidywania są pesymistyczne, bowiem do 2050 r. ponad 90% wszystkich gleb może ulec degradacji. W Unii Europejskiej 70% gruntów jest w złym stanie, a erozja dotyka 25% gruntów rolnych. Erozja staje się coraz większym problemem, co 5 sekund na świecie ulega jej obszar wielkości boiska do piłki nożnej. Przyczynia się to do obniżenia kondycji gleby i może doprowadzić do utraty 50% plonów. Zdegradowana gleba nie ma zdolności zatrzymywania wody, ma obniżone życie biologiczne i bioróżnorodność. Dostępne grunty orne do 2050 r. zostaną zmniejszone o połowę. W konsekwencji następne pokolenia mogą nie mieć gleb do uprawy żywności (FAO, ITPS, GSBI, SCBD and EC. 2020).

Utrata bioróżnorodności gleby stała się jednym z głównych problemów współczesnego świata. Bez wątpienia globalna degradacja gleby jest jednym z najbardziej podstępnych i niedocenianych wyzwań epoki antropocenu.

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- 2020 Visions. „Nature” 463(7), s. 26-32.
- Behan-Pelletier V., Newton G. 1999. Linking soil biodiversity and ecosystem function – The taxonomic dilemma. „BioScience” 49(2): 149-153.
- FAO, ITPS, GSBI, SCBD and EC. 2020. State of knowledge of soil biodiversity – Status, challenges and potentialities, Summary for policy makers. Rome, FAO, doi.org/10.4060/cb1929en [dostęp 08.06.2024].
- Fittakau E. J., Klinge H. 1973. On biomass and trophic structure of the central Amazonian rainforest ecosystem. „Biotropica” 5: 2-4.
- Giller P. S. 1996. The diversity of soil communities, the „poor man's tropical rainforest”. „Biodiversity and Conservation” 5(2): 135-168.
- JefferyS., Gardi C., Jones A., Montanarella L., Marmo L. et al. (eds.) 2010. European Atlas of Soil Biodiversity. European Commission. Publications Office of the European Union, Luxembourg.
- Pimentel D., Stachow U., Takacs D. A., Brubaker H. W., Dumas A. R. et al. 1992. Conserving biological diversity in agricultural/forestry systems. „BioScience” 42: 354-362.