Ociepl mnie – bunt przeciwko marnowaniu

Polska marnuje energię. Nieważne, czy wyprodukowaną w kraju, czy kupioną za granicą, przetworzoną przez wiatraki czy pozyskaną ze spalania węgla, duża część energii się marnuje, przecieka, jak woda przez sito. Raporty IPCC mówią jasno – bez efektywności energetycznej nie da się przeprowadzić sprawiedliwej transformacji energetycznej¹. A to oznacza, że nie da się bez niej uniknąć klęsk żywiołowych, głodu, ucieczek przed wojnami, wreszcie samych wojen.

Efektywność energetyczna teraz

Energia w Polsce marnuje się tam, gdzie ludzie są zmuszeni do mieszkania w budynkach, które rozpaczliwie potrzebują remontu. Warszawa umieszcza w sypiących się kamienicach lokatorów potrzebujących mieszkań komunalnych. Brak termoizolacji wpycha ich w głębsze kryzysy finansowe, wilgoć w mieszkaniach przynosi zagrażające zdrowiu grzyby na ścianach, rachunki rosną. Samo w sobie jest to skandalem, ale to nie koniec problemów. Domy, z których ulatuje ciepło, to jeden z faktorów katastrofy klimatycznej.

Partie koalicji rządzącej chętnie malują swoją politykę na zielono. Bardzo zależy im na tym, by nie stawiać ich w jednym szeregu z denialistami klimatycznymi. Jednak to, co przede wszystkim powinno zajmować klimatyczną politykę Polski – walka z ubóstwem energetycznym i ocieplanie domów – wciąż leży odłogiem, potrzebne inwestycje nie są realizowane.

Jesteśmy aktywistkami i aktywistami międzynarodowego ruchu społecznego, który buntuje się przeciwko bierności rządzących wobec katastrofy klimatycznej, której jesteśmy świadkami. Nazwę Extinction Rebellion (w skrócie XR) można przełożyć jako „Rebelia Wymierania”. Zdając sobie sprawę z wagi efektywności energetycznej, postanowiliśmy jako warszawska grupa XR skupić się na tym jednym celu: postawić trwałą tamę marnowaniu energii.

Nasze największe rozczarowanie

Extinction Rebellion od początku swojej aktywności miało swoje trzy postulaty: 1. Mówcie prawdę, 2. Działajcie teraz, oraz 3. Ponad polityką. Ten trzeci opiera się na nadziei pokładanej w panelach obywatelskich, w których losowo dobrana próba mieszkańców, wspierana przez ekspertów, będzie mogła zdecydować o tym, jakie działania podejmie gmina, powiat lub państwo wobec kryzysu klimatycznego. Warszawski Panel Klimatyczny odbył się prawie 4 lata temu. Prezydent miasta Rafał Trzaskowski wielokrotnie obiecywał, że osobiście dopilnuje wprowadzenia w życie wszystkich jego postanowień².

Niestety wyniki realizacji tych obietnic są rozczarowujące. Większość istotnych postanowień dotyczących standardu energetycznego budynków została okrojona do programu pilotażowego. Władze miasta zrezygnowały z ocieplenia wszystkich budynków miejskich, wybierając termomodernizację jedynie 10 wybranych szkół oraz nielicznych budynków mieszkalnych. W lipcu 2023 r. protestowałyśmy na Radzie Warszawy pod hasłami: „koniec pilotażozy”, „Warszawa ociepli twój dom. Tylko kiedy?”.

Zmęczone i zniechęcone takim stanem rzeczy, poszłyśmy na spotkanie z Rafałem Trzaskowskim. Wnioski wynikające z rozmowy były przewidywalne: nie ma pieniędzy na inwestycje, wszystko wstrzymują politycy poprzedniego rządu, wśród których dominuje zaprzeczanie zmianom klimatu. Sytuacja zmieniła się w październiku 2023 r. To rodzi dwa pytania. Po pierwsze, kiedy możemy spodziewać się inwestycji w termomodernizację po zmianie władzy na szczeblu rządowym? A następnie: jakie inne źródła finansowania urząd miasta bierze pod uwagę, żeby realizować kluczowe remonty dla transformacji energetycznej?

Ociepl domy, a nie wizerunek partii

Tymczasem przy okazji trwania kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi, postanowiliśmy upomnieć się o niespełnioną rządową obietnicę – fiasko programu „Czyste Powietrze” rządu Mateusza Morawieckiego, który wśród licznych planów, zawarł w nim termomodernizację wielu domów w Polsce. Raporty Najwyższej Izby Kontroli wykazały, że część tego programu udało się zrealizować jedynie w 2,3%.

Podczas kampanii wyborczej premier Morawiecki uczestniczył w wiecach co najmniej raz w tygodniu. Aby się z nim spotkać, ruszyliśmy do Świdnika koło Lublina. Gdy rozpoczęło się wystąpienie premiera, dwóch aktywistów weszło na scenę. Za jego plecami rozwinęli transparenty: „Ociepl domy a nie wizerunek partii” oraz „Ocieplanie to twoja robota”. Nawiązaliśmy tym do bulwersujących słów byłego premiera z lata 2022 r., gdy poradził obywatelom, żeby postarali się ocieplić swoje domy jeszcze przed okresem grzewczym³.

Akcja trwała kilkanaście sekund. Funkcjonariusze Służby Ochrony Państwa znieśli aktywistów szybko i brutalnie powalili na ziemię. Właśnie ta brutalność i niekompetencja służb wzbudziła największe zainteresowanie mediów. To okazało się dla nas ważną nauczką, że aby mieć szansę na to, by przekaz medialny odzwierciedlał nasze postulaty, muszą one być jak najbardziej czytelne już w warstwie wizualnej. Zdjęcia z akcji muszą mówić same za siebie. W nagłówku zmieści się słowo „klimat” i „aktywiści”, ale na pewno nie „efektywność energetyczna”.

Medialnie akcja była zdecydowanie udana – napisały o nas największe redakcje. Udało się na chwilę nagłośnić temat o potrzebie realizacji głębokiej termomodernizacji – nie tylko dla społecznej sprawiedliwości, nie tylko przeciwko smogowi, ale też dla klimatu.

Ramię w ramię

Zima dała nam okazję do wskazywania na oczywistą pilność naszych postulatów. Okres grzewczy jest najcięższy dla niezamożnej części społeczeństwa, zwłaszcza dla mieszkańców tych budynków, które rozpaczliwie wymagają termomodernizacji.

Postanowiłyśmy zaprosić do współpracy osoby, które od lat pracują na rzecz poprawy warunków mieszkaniowych i ochrony praw lokatorów w naszym mieście. Pod koniec roku spotkaliśmy się po raz pierwszy, żeby porozmawiać o tym, co możemy razem zrobić z Ruchem Sprawiedliwości Społecznej (RSS). Nas, aktywistki i aktywistów dla klimatu, ucieszyło, że działacze lokatorscy interesują się nie tylko interwencjami wobec skrajnych kryzysów, jak blokowanie dzikich eksmisji. Dostrzegli potencjał we wspólnym działaniu dla efektywności energetycznej.

Było to ciekawe spotkanie dwóch grup, które mają swoje różne strategie, założone cele, sposoby działania. Zdecydowaliśmy się na zgłoszony protest pod nieocieploną kamienicą na warszawskiej Pradze, gdzie najcenniejsze zabytkowe budynki odstraszają wybitymi oknami i dawno zniszczoną elewacją. Dzięki pomocy RSS nawiązaliśmy kontakt z mieszkańcami. Ci wykazali zainteresowanie a także wdzięczność, ale zgodnie z naszymi przewidywaniami, obawiali się występować w mediach.

Potrzebowaliśmy symbolu, czegoś co odbiorcy od razu skojarzą z chłodem, uciekającą energią, utratą ciepła. Szalik! Wielki szalik, w który ubierzemy nasz dom. Przez dwa tygodnie zbierałyśmy dzianiny. Osoby odpowiedzialne za wizualny aspekt naszych protestów zabrały się za szycie. „Ciepło ulatuje – klimat się psuje” – hasło zaproponowane przez działacza RSS znalazło się na plakatach, grafikach i naszym banerze. Zgłosiliśmy nasz protest policji, co nie należy do najczęstszych działań XR – zwykle stawiamy na akcje bezpośrednie i nieposłuszeństwo obywatelskie. Chcieliśmy, żeby protest był formą zapowiedzi buntu jeszcze przed wyborami samorządowymi. Na protest przyszła z nami Samba – Warszawski RumOR, zespół muzyczny, który swoimi rytmami oporu wspiera wydarzenia progresywnych ruchów. My wołałyśmy do megafonów: „Rafał Trzaskowski próbuje malować swoją politykę na zielono, ale nie robi dla klimatu podstawowej rzeczy – nie inwestuje w efektywność. Warszawo, ociepl nasze domy!”.

Jednak ani ratusz, ani prezydent miasta (z którym przecież rozmawialiśmy) nie zareagowali. Ze złością obserwowaliśmy toczącą się kampanię zauważając, że nie ma w niej ani słowa o poprawie warunków w mieszkaniach komunalnych i przeciwdziałaniu niepotrzebnym emisjom. Temat termomodernizacji po prostu się nie pojawił. Zbliżał się termin pierwszej tury wyborów. Do 7 kwietnia 2024 r. chcieliśmy głośno i wyraźnie przypomnieć politykom, czego od nich oczekujemy.

Lany Poniedziałek, deszczowy wtorek

Tuż po Wielkanocy nastawiliśmy budziki wyjątkowo wcześnie. Jeszcze przed świtem założyliśmy blokadę na głównej bramie warszawskiego ratusza. Złość, gniew, przygnębienie i strach przed tym, co niesie przyszłość – to są emocje, które i tak nie pozwalają nam spać spokojnie. „Warszawa marnuje energię” – to hasło było podkreślane.

Na bramie wjazdowej na teren ratusza zamontowaliśmy dwie platformy, na każdej z nich usiadła jedna osoba. Poniżej protestowała grupa osób przykutych kajdankami. Na obu skrzydłach zawiesiliśmy banery i nasze flagi z klepsydrą, symbolem Wielkiego Wymierania. Nasze plakaty głosiły m.in.: „Ociepl budynki a nie wizerunek partii” – te same słowa kierowaliśmy we wrześniu do Mateusza Morawieckiego. Przechodnie na Placu Bankowym mogli ponadto przeczytać: „Demokracja to troska” oraz „Efektywność energetyczna teraz”.

Protest przebiegał pokojowo i trwał ponad cztery godziny, od piątej rano do prawie dziesiątej. Przez ten okres unieruchomione osoby zmokły w deszczu, przemarzły. Około dziewiątej godziny przyszły do nich urzędniczki miasta, aby negocjować przerwanie blokady. Magdalena Młochowska, dyrektorka koordynatorka do spraw zielonej Warszawy, zaproponowała, że umówi aktywistki na ponowną rozmowę z Rafałem Trzaskowskim. Zgodziłyśmy się na to pod warunkiem, że rozmowa odbędzie się u nas, w Centrum Aktywizmu Klimatycznego Gniazdo, i na naszych zasadach.

Do spotkania doszło już po wyborach, w których Trzaskowski dostał ponad pięćdziesięcioprocentowe poparcie. Spotkał się z nami jako prezydent Warszawy wybrany na następną kadencję. Nasz przekaz był jasny: nie interesuje nas bycie głosem w dyskusji, ponieważ dyskusja jest zbędna, należy działać teraz. Dlatego zapowiedzieliśmy, że to nasza ostatnia rozmowa. Zadaliśmy jednak kilka ważnych pytań – o to, dlaczego efektywność energetyczna nie była widoczna w kampanii wyborczej i o plany dotyczące termomodernizacji w trwającej kampanii. Nie było konkretnych deklaracji prezydenta, za to starał się skierować naszą uwagę na tematy, w których czuje się pewniej, ale nie pozwoliliśmy na odbieganie od tematu. Zamierzamy dalej działać, by wskazywać te miejsca, które wciąż potrzebują zmian i rozwiązań, aby nasze miasto było efektywne i neutralne klimatycznie.

Refleksja i rozwój

Gdy zaczynaliśmy naszą kampanię, byliśmy jedyną grupą aktywistów klimatycznych, która zajmowała się efektywnością. Krok po kroku, miesiąc po miesiącu, uczyliśmy się budować naszą narrację, wskazywać na konkretne społeczności, które cierpią przez brak efektywnej infrastruktury. Z biegiem czasu zaobserwowaliśmy, jak inne grupy obierają cele podobne do naszych. Ruch, wtedy jeszcze używający nazwy Bombelki (obecnie Ostatnie Pokolenie), w grudniu 2023 r. ogłosił, że zaczyna kampanię o efektywności energetycznej. Postuluje radykalne zmiany w transporcie zbiorowym w Polsce. Również na ostatnim proteście Młodzieżowego Strajku Klimatycznego w Warszawie prym wiodły postulaty o zwiększenie efektywności energetycznej budynków i wypełnienie postanowień Warszawskiego Panelu Klimatycznego.

Wciąż mamy nadzieję na połączenie sił z progresywnymi ruchami społecznymi, np. z przykład ruchem lokatorskim, co pomoże nam w osiągnięciu celów. Wyraźniej niż na początku tej drogi dostrzegamy, jak bardzo łączą się sprawy klimatu i sprawiedliwości społecznej, jak nierozłączny jest dobrostan ludzi i wszystkich pozaludzkich istot.

Wszystkie ręce na pokład

Zdajemy sobie sprawę, że w sprawach klimatu nie mamy czasu do stracenia. Neutralność w 2050 r. to o wiele za późno.

Jeśli uważasz, że warto wspierać nasze działania, zapraszamy wspierajcie nas! Rodzaje wspierania dzielimy na trzy możliwości:

1. Mówcie prawdę! – powiedzcie komuś o wadze efektywności w walce o klimat. Światowa społeczność naukowców nie ma już wątpliwości. Teraz tę wiedzę trzeba wzmocnić w całym społeczeństwie, aby politycy nie mieli wymówek. Udostępniajcie informacje o naszych działaniach i akcjach – im większy zasięg, tym większa presja na rząd i samorządy!
2. Działajcie teraz! – napiszcie do nas i dowiedzcie się, gdzie potrzebujemy rąk do pracy. Chcesz blokować rządowe budynki i zakłócać wydarzenia polityczne? A może wolisz pracować z tekstami, prowadzić media społecznościowe lub robić research? Napisz do nas w mediach społecznościowych lub wyślij nam maila, porozmawiajmy – xr.warszawa@proton.me,
3. Ponad podziałami – w naszych działaniach nie wspiera nas żaden biznes ani partia. Akcje finansujemy z własnych kieszeni i z pieniędzy przekazanych nam przez darczyńców. Wesprzyj nas stałą wpłatą na portalu Zrzutka.pl: zrzutka.pl/re79nz.

Razem będziemy mocniej niż dotyczczas wywierać presję na rządzących, aby podejmowali działania dobre dla klimatu. Będziemy krzyczeć, blokować i zakłócać. Nazywamy się Extinction Rebellion i jesteśmy Buntem dla Życia.

Kama Siwek

Kama Siwek – aktywistka dla klimatu, działaczka Extinction Rebellion Warszawa; W 2022 r. uczestniczyła w szkoleniu Strażnicy Klimatu organizowanym przez Pracownię na rzecz Wszystkich Istot. Pomysłodawczyni i współtwórczyni kampanii o efektywności energetycznej.

Przypisy:
1. IPCC AR6 SYR – 3.3.3 Sectoral Contributions to Mitigation.
2. YouTube – Rafał Trzaskowski – kanał oficjalny, 4 lutego 2021 r. youtube.com/watch?v=3GQKx3WBTcs [dostęp 19.04.2024].
3. p.mal., Morawiecki: Postarajcie się ocieplić swoje domy jeszcze przed sezonem grzewczym, 13 lipca 2022 r., rp.pl/polityka/art36692301-morawiecki-postarajcie-sie-ocieplic-swoje-domy-jeszcze-przed-sezonem-grzewczym [dostęp 19.04.2024].