Bóbr – nasz skarb narodowy

Wokół tajemnicy życia na Ziemi

Bóbr europejski (Castor fiber) jest największym gryzoniem Eurazji. Ma dzisiaj swoich zagorzałych obrońców, ale także wielu wrogów. Już 7-10 tys. lat temu był zabijany przez ludy zamieszkujące ziemie polskie dla pozyskania bobrowych skór i mięsa. W średniowiecznej Polsce bobry były rozpowszechnione na terenie całego kraju. Był obiektem szczególnej troski królów i książąt polskich. Na początku XI wieku Bolesław Chrobry zabronił polowania na bobry na podległych mu terenach łowieckich.

W przeszłości zasięg występowania gatunku obejmował całą strefę umiarkowaną Europy i Azji. Na początku XX wieku liczba bobrów europejskich spadła do około 1200 osobników, żyjących w ośmiu izolowanych populacjach (Halley et al. 2012). W Polsce w 1921 r., uznano bobra za gatunek ginący i wpisano go na listę zwierząt objętych całkowitą ochroną (Sawicki 1989). Na początku lat 70. bobrowi groziło wyginięcie. Naukowcy wspólnie z myśliwymi podjęli akcje reintrodukcji bobra. Od 1975 do 2007 r. przesiedlono w dorzecze Odry i Wisły ponad 1400 osobników. Program ten był tak skuteczny, że dzisiaj liczbę bobrów w całym kraju szacuje się nawet na bliską 150 tys. W Polsce bóbr jest objęty ochroną częściową. Jednak w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 16 grudnia 2016 r. gatunek znalazł się dodatkowo na liście zwierząt, które mogą być pozyskane przez odstrzał z broni myśliwskiej lub chwytanie w pułapki żywołowne – w okresie od dnia 1 października do 15 marca.

Bóbr należy do nielicznego grona gatunków, które potrafią przystosować środowisko do własnych potrzeb, czyni przy tej okazji szkody gospodarcze. Dotyczą one upraw rolniczych i gospodarstw, sadów, ogrodów działkowych. Straty w uprawach rolniczych mogą być znaczące dla niektórych rolników czy sadowników, pozbawiając dochodu z ich pracy. Poszkodowane mogą być też gospodarstwa rybackie. Bobry drążąc kanały w wałach, doprowadzają do wypłynięcia wody ze stawów, a nawet do przerwania wałów. Odszkodowania za straty spowodowane przez bobry w 2015 r. wynosiły 18 milionów złotych.

A jakie korzyści odnosimy z faktu obecności bobrów w naszym otoczeniu? Bóbr pełni ważną rolę ekologiczną, dzięki swojej działalności przywraca korzystne warunki wodne, utrzymuje i zwiększa różnorodność biologiczną siedliska, ogranicza erozję, zwiększa tempo samooczyszczania się wód. Ma wydatny wkład w redukcję zagrożenia pożarowego, poprzez zwiększenie małej retencji (Czech 2000). Bóbr naprawia szkody, które w przeszłości wyrządził człowiek, meliorując całe połacie kraju.

Buckley i współautorzy przeprowadzili szczegółową analizę skutków obecności bobrów w zlewni rzeki Escalante w stanie Utah w Stanach Zjednoczonych. Obecność jednego bobra została wyceniona na 120 tysięcy dolarów, a ogółem bobry w tym rejonie wnoszą do gospodarki regionu setki milionów dolarów (Buckley et al. 2011). Wartość usług ekosystemowych spełnianych przez bobry w skali globu została wyceniona na ponad 500 milionów dolarów. Na każdy hektar rocznie bobry świadczą następujące usługi regulacyjne, takie jak zmniejszanie intensywności powodzi o wartości 124 USD, filtrowanie wody – 108 dolarów i wychwytywanie gazów cieplarnianych – 75 dolarów (Thompson et al. 2020). Dr Andrzej Czech (specjalista od bobrów z Uniwersytetu Jagiellońskiego) pokusił się o wycenę usług środowiskowych oferowanych przez bobry w warunkach polskich. Autor przyjmuje, że mamy około 25 tysięcy hektarów rozlewisk bobrowych, które zatrzymują wodę, zabezpieczają nas przed gwałtownymi wezbraniami i powodziami oraz suszą. Ponadto zatrzymują zanieczyszczenia i działają jak oczyszczalnia, a poniżej tam woda jest natleniana. Zyski z takiego rozlewiska wycenia na od 1 do 10 tys. euro z ha, średnio 5 tys. euro. Zatem polskie bobry przynoszą zysk rzędu 100 milionów euro. Autor tej analizy zaznacza, że nie wliczał do rachunku renaturalizacji rzek czy ochrony rzadkich gatunków (Wajrak 2012). Usługi środowiskowe świadczone przez bobry są nieporównanie większe niż czynione szkody.

Prof. Piotr Skubała

Literatura:
- Buckley M., Souhlas T., Niemi E., Warren E., Reich S. 2011. The Economic Value of Beaver Ecosystem Services: Escalante River Basin. Utah, ECO Northwest, Eugene, OR.
- Czech A. 2000. Bóbr. Świebodzin: Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, seria: Monografie przyrodnicze.
- Halley D., Rosell F., Saveljev A. 2012. Population and Distribution of Eurasian Beaver (Castor fiber). „Baltic Forestry” 18(1): 168-175.
- Sawicki L. K. 1989. Bobry. „Przyroda Polska” 3(387): 16-18.
- Thompson S., Vehkaoja M., Pellikka J., Nummi P. 2020. Ecosystem services provided by beavers Castor spp. „Mammal Review” 51: 25-39. doi: 10.1111/mam.12220.
- Wajrak A. 2012. Bóbr na wagę złota. „Gazeta Wyborcza”, 18 października 2012, wyborcza.pl/piatekekstra/1,129155,12696118,Bobr_na_wage_zlota.html [dostęp: 04.02.2024].