Rozwijając OZE musimy chronić przyrodę

Tocząca się w Polsce dyskusja dotycząca konieczności odblokowania potencjału energetyki wiatrowej na lądzie, nie może być skoncentrowana wyłącznie na kwestii odległości elektrowni od zabudowań mieszkalnych, musi także podkreślać konieczność ochrony przyrody i ludzi. Dlatego wydaliśmy w Pracowni stanowisko dotyczące energetyki odnawialnej. W najbliższym czasie Polska będzie musiała wyznaczyć „obszary przyspieszonego rozwoju OZE”, co wynika z unijnej dyrektywy w sprawie promowania źródeł odnawialnych (Renewable Energy Directive, RED). Ta konieczność rodzi obawy o brak zachowania wysokich standardów prawnych przy usprawnianiu procedur administracyjnych. W koniecznym rozwoju OZE, ochrona interesów środowiska przyrodniczego i lokalnych społeczności musi zostać zabezpieczona.

Co ważne, Polska ma wystarczającą ilość terenów pod zrównoważony rozwój OZE, niezbędny do przeciwdziałania zmianie klimatu. To nie brak odpowiednich przestrzeni jest problemem. Problemem jest ignorowanie interesu ludzi i przyrody. Obszary bogate w różnorodność biologiczną, a także korytarze ekologiczne muszą zostać zabezpieczone a lokalne społeczności muszą pozostać reprezentowane w procesie lokalizowania czy to farm wiatrowych czy słonecznych. Potrzeba jest woli politycznej, by transformacja była w pełni sprawiedliwa i bezpieczna. Troszcząc się o to, czy cenne zasoby przyrody i ziemia rolna nie zostaną zniszczone przez konieczność pilnego rozwoju energetyki odnawialnej nie możemy także zapomnieć o potencjale efektywności energetycznej i koniecznych inwestycjach w sieci dystrybucyjne – te kwestie również zostały zaadresowane w stanowisku Stowarzyszenia.

Zespół Klimatyczny Pracowni na rzecz Wszystkich Istot

***

Stanowisko Stowarzyszenia Pracownia na rzecz Wszystkich Istot w sprawie zrównoważonego rozwoju w Polsce energetyki wiatrowej i słonecznej uwzględniającego ochronę przyrody

Mając na względzie dobro przyrody i człowieka, który jest jej częścią, apelujemy o wysokie standardy środowiskowe, strategiczne planowanie przestrzenne i zagwarantowanie procesów partycypacji społecznej w niezbędnym dla uniknięcia najpoważniejszych skutków kryzysu klimatycznego – procesie rozwijania energetyki odnawialnej w naszym kraju.

W miarę pogłębiania kryzysu klimatycznego, kryzysu bioróżnorodności a także rosnących problemów polskiej energetyki, debaty na temat pilnej konieczności lokalizowania paneli słonecznych i wiatraków stają się coraz ważniejsze. Unijna dyrektywa w sprawie promowania źródeł odnawialnych (Renewable Energy Directive, RED) upoważnia państwa członkowskie do wyznaczania „obszarów przyspieszonego rozwoju OZE” poprzez usprawnienie procedur administracyjnych. Rodzi to obawy o brak zachowania wysokich standardów prawnych, potrzebnych do ochrony interesów środowiska przyrodniczego i lokalnych społeczności.

W Polsce dyskusje krążą wokół konieczności odblokowania potencjału energetyki wiatrowej na lądzie, która to blokada jest efektem wprowadzenia w 2016 r. zasady 10H. Ustawa odległościowa zakazała lokalizacji elektrowni wiatrowych w odległości 10-krotności wysokości wiatraka od zabudowań mieszkalnych. Ustawa ta została zliberalizowana do odległości 700 m w 2023 r., a środowiska ekologiczne, biznesowe i samorządowe apelują o zmniejszenie tej odległości do 500 m. Dyskusja wokół rozwoju energetyki odnawialnej nie może być jednak skoncentrowana wyłącznie na kwestii odległości.

• Po pierwsze, podstawą polskiego miksu energetycznego powinna być zasada „najpierw efektywność”, czyli uwzględnianie efektywności energetycznej jako priorytetowego źródła (zaoszczędzonej) energii. To według Międzynarodowej Agencji Energii najskuteczniejsza metoda osiągania neutralności klimatycznej. W pierwszej kolejności powinniśmy myśleć o ograniczeniu marnotrawstwa i inwestycjach energetycznych spełniających rzeczywiste potrzeby. W trosce o ochronę terenów cennych przyrodniczo i rolniczo przed konieczną dla zaspokojenia potrzeb energetycznych zabudową elektrowniami wiatrowymi i słonecznymi nie możemy zapominać o potencjale efektywności.
• Po drugie, rozwój energetyki odnawialnej jest niezbędny, by zapewnić Polsce niezależność i bezpieczeństwo energetyczne. Każdy megawat energii OZE, to mniej spalonych, najczęściej importowanych paliw kopalnych: ropy, węgla i gazu. Ze względu na potencjał Polski w zakresie produkcji energii z wiatru i szybki czas budowy elektrowni wiatrowych, jej rozwój ma kolosalne znaczenie dla pilnej konieczności zastąpienia luki wytwórczej po polskich elektrowniach węglowych. Rozproszona energetyka buduje także odporność systemu na zagrożenia ataków i awarii (w związku z falami upałów i burzami sieci energetyczne są poddawanie coraz większym obciążeniom). Dlatego odblokowanie rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie jest konieczne.
• Po trzecie, według raportu Europejskiego Biura Ochrony Środowiska (European Enviromental Bureau, EEB) „Tereny pod OZE. Wymagania przestrzenne dla zrównoważonej transformacji energetycznej w Europie”¹, Polska będzie potrzebować około 0,8% całkowitej powierzchni kraju do 2030 r., i około 1,8% do 2040 r., aby przyjąć wystarczającą ilość mocy słonecznej i wiatrowej potrzebnej do dekarbonizacji. W Polsce nie ma problemów z dostępnością terenów, które mogłyby pomieścić potrzebną moc odnawialnych źródeł energii na odpowiednich obszarach. Dostępnych, odpowiednich lokalizacji jest około dwukrotnie więcej niż wynoszą potrzeby. W naszym kraju jest możliwy rozwój energii odnawialnej w sposób, który chroni zasoby przyrody i ziemię rolną przed zabudową inwestycjami energetycznymi.
• Po czwarte, rozwój każdej formy energetyki wymaga dbałości o dziedzictwo przyrodnicze. Nie można chronić klimatu przez niszczenie bioróżnorodności. Miejsca predysponowane do stawiania wiatraków są często miejscami występowania rzadkich gatunków ptaków i nietoperzy. Co z tego, że zasada 500 m będzie zachowana jeśli inwestycja dotknie obszarów cennych przyrodniczo? Podstawowym i sprawdzonym narzędziem gwarantującym zrównoważony rozwój jest procedura oceny oddziaływania inwestycji na środowisko. Zagwarantowanie równowagi między rozwojem OZE, ochroną społeczności i bioróżnorodności powinno być priorytetem Ustawodawcy.
• Po piąte, wąskim gardłem dla rozwoju energetyki odnawialnej jest przede wszystkim sieć elektryczna. Aby zaspokoić potrzeby przesyłowe i dystrybucyjne systemu energetycznego opartego na odnawialnych źródłach energii, polska sieć elektryczna będzie wymagała znacznych modernizacji i wydatków. Kolejne zagrożenie stanowi niechęć niektórych gmin do stworzenia nowych „planów ogólnych” ze specjalnymi strefami rozwoju OZE w ramach reformy planowania przestrzennego, która musi zostać wdrożona do końca 2025 r.

W związku z powyższym apelujemy o:

• zakaz lokalizowania wiatraków na obszarach chronionych: parkach narodowych, rezerwatach przyrody i obszarach Natura 2000;
• utrzymanie zasady 10h (dziesięciokrotność całkowitej wysokości elektrowni) od granic miejsc przyrodniczo cennych – parków narodowych, rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000, w których przedmiotami ochrony są ptaki i nietoperze;
• zindywidualizowanie procedury lokalizacyjnej w oparciu o kryteria ornitologiczne, szczególnie analizy siedliskowe i trasy przelotów w buforze do 2 km od inwestycji dla najbardziej zagrożonych ptaków;
• ochronę korytarzy ekologicznych i międzynarodowych korytarzy migracji ptaków przy lokalizowaniu inwestycji energetycznych;
• ocenę oddziaływania na środowisko dla każdej elektrowni wiatrowej; zwolnienie z przeprowadzenia ooś może obowiązywać jedynie dla małych instalacji (do 1 MW) realizowanych przez prosumentów;
• zagwarantowanie ochrony środowiska i obrony interesów lokalnych społeczności przy skróceniu czasu wydawania pozwoleń dla elektrowni słonecznych i wiatrowych na „obszarach przyspieszonego rozwoju OZE” (wyznaczonych zgodnie z wymogami dyrektywy RED);
• ustalanie faktycznej odległość elektrowni wiatrowych od zabudowań każdorazowo w odniesieniu do lokalnych uwarunkowań, w odrębnych postępowaniach administracyjnych;
• inkluzywną społecznie transformację, która będzie angażować społeczności lokalne w budowaniu zrównoważonej przyszłości;
• rozwój inwestycji w efektywność energetyczną oraz rozbudowę i modernizację sieci, które pozostają pilnymi priorytetami (poza odblokowaniem potencjału energetyki wiatrowej);
• wyznaczenie „obszarów przyspieszonego rozwoju OZE” w sposób, który zawsze będzie obejmować istniejącą infrastrukturę elektryczną lub będzie połączone z konkretnym planowaniem rozwoju sieci elektrycznych.

Stoimy na stanowisku, że obszary bogate w różnorodność biologiczną i produktywne grunty rolne nie muszą być zagrożone, co wynika z dostępnych analiz, ale ich interes musi być zabezpieczony. Wzywamy polityków wszystkich opcji do realizacji ambitnych celów klimatycznych, przy zachowaniu dbałości o przyrodnicze dziedzictwo Polski i interesy społeczności lokalnych. Nie można mówić o ochronie klimatu, realizowanego kosztem ludzi i środowiska. O te interesy można i należy zadbać łącznie.

Zespół Pracowni na rzecz Wszystkich Istot

Przypisy:
1. Raport Europejskiego Biura Ochrony Środowiska (European Enviromental Bureau, EEB) „Tereny pod OZE. Wymagania przestrzenne dla zrównoważonej transformacji energetycznej w Europie”, eeb.org/wp-content/uploads/2024/07/Land_for_RES_Report.pdf.