Wieści ze świata

Motyle monarcha mają uzyskać silną ochronę

Po dekadzie starań organizacji Center for Biological Diversity i sojuszników, Służba ds. Rybołówstwa i Dzikich Zwierząt Stanów Zjednoczonych w końcu zaproponowała ochronę monarchów na mocy Ustawy o gatunkach zagrożonych (Endangered Species Act). Te niegdyś powszechnie występujące pomarańczowo-czarne motyle w ostatnich latach zmniejszyły swoja liczebność o 90%, a najnowsze dane wskazują na drugi najniższy poziom populacji w historii. Jeśli niniejsza propozycja zostanie sfinalizowana, monarcha uzyska nie tylko ochronę, ale także kompleksowy plan odbudowy i stałe finansowanie na przywrócenie jego siedlisk. Ustawa Endangered Species Act jest potężnym narzędziem zapobiegania wyginięciu i pomagania gatunkom narażonym na wyginięcie. Jest w 99% skuteczna w zapobieganiu wyginięciu gatunków objętych ochroną.

Podejmując jedną z najdłuższych migracji owadów, pod koniec lata monarcha wschodni przylatuje z północnych Stanów Zjednoczonych i południowej Kanady, aby wspólnie przezimować w wysoko położonych lasach jodłowych w Meksyku. Wielkość populacji określa się, mierząc powierzchnię drzew, które zmieniły kolor na jaskrawo pomarańczowy przez skupiska motyli. Naukowcy szacują, że 7 hektarów zajętego lasu to minimalny próg, przy którym migrujące zapylacze znajdują się powyżej ryzyka wyginięcia w Ameryce Północnej. Zimą 2023 r. był tylko niecały hektar monarchów, a liczba z 2024 r. również ma być ponura z powodu złych warunków pogodowych do rozrodu latem i nienormalnie wysokich temperatur we wrześniu, które opóźniły rozpoczęcie migracji.

Początkowy spadek populacji tych motyli był spowodowany powszechną utratą mleczu, jedynego źródła pożywienia gąsienicy, z powodu zwiększonego stosowania herbicydów w uprawach genetycznie modyfikowanej kukurydzy i soi – w szczególności Roundup firmy Monsanto. Wszystkim stadiom rozwojowym monarchów szkodzą insektycydy neonikotynoidowe stosowane w powłokach nasion uprawnych i w roślinach ozdobnych.

Łąki i inne zielone przestrzenie, które dostarczają dzikich kwiatów dla dorosłych monarchów żywiących się nektarem, nadal są tracone z powodu zabudowy deweloperskiej. Miliony monarchów ginie co roku pod kołami pojazdów podczas migracji przez kontynent. W ich zimowym siedlisku w Meksyku lasy i strumienie są niszczone w rekordowym tempie, aby uprawiać awokado w celu zaspokojenia niezrównoważonego popytu w Stanach Zjednoczonych.

W Kanadzie monarcha został wymieniony jako gatunek zagrożony na mocy ustawy Species At Risk Act w 2023 r. W Meksyku jest uważany za gatunek o szczególnym znaczeniu. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody klasyfikuje go jako gatunek narażony, co oznacza status zagrożony.

(Center for Biological Diversity)

Wzrost szans na powstrzymanie budowy wielkiej kopalni złota w Amazonii

W sercu brazylijskiej Amazonii rdzenne i rzeczne społeczności świętują zwycięstwo. Pod koniec grudnia 2024 r. sąd federalny unieważnił umowę z kanadyjską firmą Belo Sun przyznającą jej prawa do ziemi w regionie, co jest poważnym niepowodzeniem w realizacji planów otwarcia największej odkrywkowej kopalni złota w Brazylii na brzegach rzeki Xingu. Ta przełomowa decyzja ożywia trwającą już ponad dekadę walkę prowadzoną przez społeczności działające na pierwszej linii frontu przeciwko gigantycznej kopalni Belo Sun „Volta Grande”, która grozi nieodwracalnymi szkodami dla terytorium już zdewastowanego przez gigantyczną tamę Belo Monte na rzece Xingu.

Od 2012 r. organizacja Amazon Watch wraz z organizacjami partnerskimi walczyła w regionie, aby zamknąć plany firmy i chronić ten święty ekosystem oraz społeczności, które się nim opiekują. W ramach kampanii Mining Out of the Amazon (Górnictwo Z dala od Amazonii) we współpracy z partnerami powołali koalicję Volta Grande do Xingu Alliance. Zorganizowali szeroki zakres taktyk, w tym strategie prawne, krajowe i międzynarodowe działania rzecznicze, kampanie komunikacyjne oraz gromadzenie danych i badania.

Unieważniając wysoce kontrowersyjną umowę wydaną w 2021 r. przez brazylijski Narodowy Instytut Kolonizacji i Reformy Rolnej (INCRA), niedawne orzeczenie odmawia Belo Sun dostępu do górniczych gruntów publicznych pierwotnie przeznaczonych na reformę rolną. Posunięcie to ogranicza lekkomyślne i bezprawne wysiłki Belo Sun mające na celu wykorzystanie brazylijskiej polityki gruntowej dla własnych celów i skutecznie wstrzymuje postęp projektu Volta Grande. Ta kara nadchodzi w symbolicznym miejscu i czasie, gdyż brazylijski stan Pará przygotowuje się do organizacji tegorocznej Konferencji Klimatycznej ONZ (COP30).

Zgodnie z orzeczeniem sądu przyznanie tych działek w ramach reformy rolnej dla Belo Sun było nielegalne, więc ustanowiłoby niebezpieczny precedens w Brazylii, zagrażając osiedlom reformy rolnej w Amazonii. Pokazuje, że rolnictwo rodzinne i sprawiedliwość społeczna – filary reformy rolnej – nie zostaną poświęcone dla destrukcyjnego górnictwa transnarodowego. Ujawnia również, że INCRA, która jest odpowiedzialna za zapewnienie rodzinom dostępu do polityki reformy rolnej i gruntów, porzuciła swoją instytucjonalną misję. Umowa była sprzeczna z mandatem INCRA do przydzielania ziemi na reformę rolną, a nie na eksploatację górniczą. INCRA nie może legitymizować przejmowania ziemi. Firma górnicza nie może ignorować reformy rolnej, suwerenności żywnościowej ani ochrony Amazonii. Po decyzji sądu Belo Sun musi wznowić negocjacje z rządem federalnym Brazylii, aby uzyskać dostęp do pożądanego miejsca wydobycia, co stanowi poważny cios, który spowodował, że jego i tak już niska cena akcji spadła poniżej 3 centów za akcję. Orzeczenie to ma również wpływ na inne pozwy złożone przez Belo Sun. Bez formalnego dostępu do ziemi pozwy spółki górniczej przeciwko osadnikom, takie jak roszczenia do odzyskania i oskarżenia zarzucające im inwazję, prawdopodobnie stracą na znaczeniu. „To orzeczenie stanowi przywrócenie bezpieczeństwa prawnego na ziemiach zawłaszczonych przez Belo Sun” – powiedziała Ana Laide Barbosa z ruchu Xingu Vivo Para Sempre. „Orzeka, że przyznanie ziemi przeznaczonej na produkcję żywności w ramach polityki reformy rolnej Belo Sun jest nielegalne. Ta umowa, podpisana za rządów byłego prezydenta Jaira Bolsonaro, zagroziła życiu i przyszłości rolników w regionie. Za prezydenta Luli oczekujemy, że INCRA zastosuje się do decyzji sądu i przydzieli odzyskane ziemie bezrolnym rolnikom szukającym miejsca do sadzenia, życia i ochrony tego, co pozostało z Amazonii”.

Przez ponad dekadę Belo Sun pozostawało zdeterminowane, aby narzucić swoją kopalnię Volta Grande społecznościom znad Xingu. W swojej oficjalnej odpowiedzi kanadyjska firma górnicza zbagatelizowała orzeczenie i powołała się na INCRA jako swojego partnera, twierdząc, że „będzie współpracować z INCRA w celu rozwiązania tego problemu”. Pomimo faktu, że firma nie posiada już koncesji na ziemię, sąd nie unieważnił procesu licencjonowania środowiskowego jej projektu, co oznacza, że pomyślne odwołanie mogłoby przywrócić kopalnię na dawne tory. Amazon Watch i członkowie Xingu Alliance pozostaną czujni i będą kontynuować swoją pracę w regionie, zwiększając presję na INCRA, aby podtrzymała swoje instytucjonalne zobowiązanie do reformy rolnej i suwerenności żywnościowej, a nie eksploatacji górniczej.

(Amazon Watch)

Agroleśnictwo lekarstwem dla pustynniejących terenów rolniczych północnej Ghany

Rolnicy w regionie Górnego Wschodu w Ghanie tradycyjnie decydowali, kiedy sadzić i zbierać plony w rytmie regularnych cykli opadów. Jednak teraz deszcze pojawiają się coraz bardziej nieregularnie, pola uprawne zamieniają się w pustynię, a rolnicy są zmuszeni znosić temperatury wystarczająco wysokie, aby stopić asfalt.

Nadzieją stało się tu wprowadzanie praktyk agroleśnictwa. Polega ono na zintegrowanej uprawie, hodowli zwierząt i sadzeniu drzew na polach. Jedną ze stosowanych technik od 2014 r. jest uprawa alejowa. Między posadzonymi w odstępach 12 m rzędami drzew takich jak shea, baobab i moringa, rolnicy uprawiają proso, fasolę i orzeszki ziemne. Z początku wiązało się to z dodatkowym nakładem pracy. Jednak po upływie 10 lat rolnicy bardzo chwalą sobie taką metodę. Zauważyli, że ziemia jest dłużej wilgotna, a proso jest zdrowsze. Także inne uprawy są znacznie silniejsze. Zaś sprzedaż liści baobabu przynosi dodatkowe dochody.

Drzewa w systemie alejowym zmniejszają erozję i zapewniają cień, chłodząc glebę i redukując utratę wilgoci. Ich opadłe liście wzbogacają glebę, tworząc naturalny nawóz i ograniczając zależność od nawozów sztucznych. Poprawia się też retencja glebowa wody. Przyciągane są owady zapylające, ptaki, a nawet miejscowe wiewiórki.

Oprócz upraw w alejach, także mieszane rolnictwo łączące uprawę roślin z hodowlą zwierząt zyskuje na popularności w regionie. Zwierzęta gospodarskie pasą się na resztkach pożniwnych, co zmniejsza ilość odpadów i przywraca składniki odżywcze do gleby za pomocą obornika. Systemy mieszanego rolnictwa przyciągają organizmy wzbogacające glebę, takie jak dżdżownice i chrząszcze. Ptaki i nietoperze pomagają kontrolować szkodniki, a zapylacze rozwijają się w zróżnicowanym środowisku. Ta integracja nie tylko poprawia zdrowie gleby, ale także tworzy odporny ekosystem, który lepiej znosi wstrząsy klimatyczne.

Uprawa alejowa i rolnictwo mieszane są drogą ku odporności. Te zintegrowane podejścia pozwalają rolnikom odbudować zdegradowane gleby, wspierać bioróżnorodność i stabilizować dochody, nawet gdy stają w obliczu wyzwań związanych ze zmieniającym się klimatem. W miarę dojrzewania drzew, zapewniają one nowe dochody z produktów takich jak liście baobabu, orzechy shea i proszek moringa. Sprzedaż zwierząt gospodarskich zapewnia bezpieczeństwo finansowe w przypadku nieurodzaju. Rolnicy zgłaszają również znaczne oszczędności kosztów dzięki zmniejszeniu zależności od nawozów syntetycznych.

Jak powiedziała Irene Egyir, ekonomistka rolna z Uniwersytetu w Ghanie: „Uprawa alejowa i rolnictwo mieszane można dostosować do regionów narażonych na suszę w całej Afryce. Przy odpowiednim wsparciu te metody mogą przynieść korzyści ekologiczne i ekonomiczne daleko poza Ghaną”.

(Mongabay)

Rzeka Rzav będzie nadal płynąć swobodnie

Dzięki determinacji obywateli Serbii rząd oficjalnie rozwiązał umowy koncesyjne na budowę dwóch elektrowni wodnych na Czarnym i Białym Rzavie. Stało się to po latach protestów, które ostatecznie skutecznie powstrzymały budowę w sumie siedmiu małych elektrowni wodnych, zapewniając ochronę rzeki. Następnie podjęto działania mające na celu zapewnienie prawnej ochrony rzeki Rzav i jej kanionu – regionu o niezwykłej wartości ekologicznej.

Rzeka Rzav i jej kanion to ekologiczne skarby, w których żyje krytycznie zagrożony wyginięciem łosoś dunajski (głowacica dunajska) i wiele innych gatunków. Badania przeprowadzone przez Obóz Biologiczny w 2024 r. potwierdziły bogatą bioróżnorodność tego obszaru i wzmocniły apele o wyznaczenie kanionu Rzav jako chronionego parku przyrody, zgodnie z planem przestrzennym Republiki Serbskiej.

Sukces ten pokazuje siłę działań obywatelskich i odpowiedzialnego zarządzania. Po wstrzymaniu wszystkich planowanych projektów hydroenergetycznych rzeka Rzav pozostaje wolno płynącą oraz linią życia dla przyrody i lokalnych społeczności.

(River Watch)

Opracowanie: Tomasz Nakonieczny