Zagrożona jaskinia

Na południowych stokach góry Trzy Kopce w miejscowości Brenna (powiat cieszyński) położona jest Jaskinia w Trzech Kopcach. Jest ona najdłuższą i jedną z głębszych jaskiń w polskich Beskidach. Łączna długość jej znanych i udokumentowanych korytarzy wynosi obecnie 1228 metrów, a głębokość 28 metrów. Stanowi ona olbrzymi, jak na warunki beskidzkie, podziemny labirynt (miejscami nawet trójpoziomowy) złożony z wąskich, szczelinowatych korytarzy i kilku większych komnat.

Jest to jaskinia pseudokrasowa, powstała w wyniku grawitacyjnych osunięć bloków piaskowca, których wynikiem było powstanie i poszerzenie szczelin w głębi masywu skalnego. Stanowi ona najbardziej zaawansowaną w rozwoju ze znanych obecnie form podziemnych tego typu.

Jaskinia jest miejscem występowania rzadkich, przystosowanych do ciemności, roślin, grzybów i zwierząt. Występują i hibernują tu nietoperze – m.in. podkowce małe, gacki wielkouche oraz nocki wąsatki.

Ze względu na trudne i niebezpieczne warunki poruszania się w niej oraz labiryntowy układ korytarzy, jaskinia ta nie powinna być udostępniona dla ruchu turystycznego. Pomimo to jaskinia jest często odwiedzana. Czasami jest penetrowana przez grupy nieprzygotowanych i nieodpowiednio zachowujących się pseudoturystów, którzy błądzą po labiryncie korytarzy prowokując wypadki. Nagminne są przypadki zaśmiecania jaskini i okolicy otworu, zdarzają się akty wandalizmu. Jaskinią od wielu lat opiekują się grotołazi ze Speleoklubu Bielsko-Biała – organizowane są akcje sprzątania jaskini oraz liczenia nietoperzy.

Jaskinia ta stanowi obiekt przyrody nieożywionej unikatowy pod względem geologicznym, biologicznym i historycznym. Dlatego z inicjatywy członków Speleoklubu Bielsko-Biała wojewoda bielski decyzją z dnia 2 grudnia 1980 r. uznał ją za pomnik przyrody. Decyzja ta m.in. zakazuje niszczenia i dokonywania zmiany dotychczasowego sposobu użytkowania terenu w promieniu co najmniej 100 m od otworu wejściowego oraz zakazuje wstępu bez zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. Także ustawa o ochronie przyrody zabrania m.in. niszczenia, uszkadzania i przekształcania pomników przyrody.

Jednak jesienią 2004 r. w odległości 20 metrów od otworu jaskini, pod pretekstem odnowienia starej drogi, wykonano nową, silnie wcinającą się w stok drogę leśną. Jak wynika z wizji lokalnej przeprowadzonej przez nasze Stowarzyszenie oraz z pomiarów wykonanych przez członków Speleoklubu Bielsko-Biała, droga ta częściowo przebiega nad nowymi partiami jaskini, odkrytymi w 2003 r. W linii drogi został wycięty kilkudziesięcioletni las, a ponadto w pobliżu jaskini przeprowadzono wycinkę drzew. Przeprowadzenie drogi leśnej w odległości 20 metrów od otworu wejściowego do jaskini oraz nad częścią korytarzy jest niezgodne z wyżej wymienionymi przepisami. Inwestycja ta zagrozi jaskini w sposób bezpośredni, jak i pośredni.

Budowa i użytkowanie drogi (ruch ciężkich pojazdów podczas prac leśnych, nielegalne przejazdy samochodami terenowymi) w bezpośredni sposób mogą się przyczynić do zniszczenia części korytarzy jaskini, położonej na niestabilnym, osuwiskowym terenie. Smutnym tego przykładem jest Jaskinia Pajęcza (zniszczona podczas budowy i użytkowania drogi leśnej) w pobliskim masywie Skrzycznego. Użytkowanie drogi w tym miejscu może w bezpośredni sposób spowodować zagrożenie życia i zdrowia osób zwiedzających jaskinię – w trakcie ruchu ciężkich pojazdów leśnych może dojść do zawalenia się korytarzy.

Istnieją także zagrożenia pośrednie. Budowa drogi zmieniła bowiem stosunki wodne w bezpośredniej okolicy jaskini. Zmiana objętości i kierunków przepływów wód podziemnych wpłynie na zmianę procesów modelujących wnętrze jaskini. Może to także doprowadzić do zaburzenia równowagi stoku i pobudzenia ruchów osuwiskowych na tym terenie.

Droga ułatwi także wielu osobom dostęp do wnętrza jaskini. Dotychczas otwór jaskini był dość trudny do odnalezienia – brak było charakterystycznych punktów odniesienia w jego pobliżu. Droga w znakomity sposób ułatwia odnalezienie otworu oraz umożliwia dotarcie tam pojazdom terenowym (jeepom, czterokołowcom, skuterom). Nadmierna penetracja wnętrza jaskini przez ludzi, która będzie wiązała się ze zmianą mikroklimatu i hałaśliwym zachowaniem, może przyczynić się do zniszczenia populacji nietoperzy. Także drgania wywołane przez ruch maszyn stanowią dla nich zagrożenie, gdyż mogą spowodować ich wypłoszenie. Szczególnie dotyczy to wzmożonych prac leśnych prowadzonych w okresie zimowym. Hibernujące wtedy nietoperze są szczególnie zagrożone, gdyż po wybudzeniu nie mają możliwości znalezienia pokarmu.

Nietoperze występujące w jaskini są prawnie chronione na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska ws. gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Zakazane jest m.in. niszczenie ich siedlisk i ostoi. W przypadku podkowca małego nie dopuszcza się stosowania odstępstw od tych zakazów, możliwych podczas wykonywania np. czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej. Gatunek ten jest także chroniony na podstawie unijnej Dyrektywy Siedliskowej (jest wymieniony w II załączniku do tejże dyrektywy).

W związku z powyższymi zagrożeniami, Pracownia zwróciła się do wojewody śląskiego z wnioskiem o wyegzekwowanie, w trybie nakazu sądowego lub administracyjnego, natychmiastowego zamknięcia drogi dla wewnętrznego ruchu kołowego służb leśnych oraz postawienia trwałych szlabanów, aby uniemożliwić nielegalne poruszanie się pojazdów terenowych. Postulowaliśmy także przeprowadzenie (przez wykonawcę drogi) rekultywacji tego terenu, zapewniającej przywrócenie stanu poprzedniego. Ponadto zwróciliśmy się z prośbą o wyciągnięcie konsekwencji prawnych wobec osób, które zleciły budowę drogi i nie zastosowały się do wyżej wymienionych przepisów.

Wystąpiliśmy także do firmy certyfikującej „SGS Polska” o ocenę zgodności powyższej inwestycji z zasadami i kryteriami Dobrej Gospodarki Leśnej FSC – międzynarodowego certyfikatu poświadczającego ekologiczne pochodzenie drewna, będącego w posiadaniu Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, obejmującej swym zasięgiem teren, gdzie położona jest jaskinia.

Służby wojewody zaleciły przeprowadzenie wizji lokalnej przy otworze jaskini pod kątem naruszenia zakazów obowiązujących w stosunku do pomnika przyrody. W wizji, która odbędzie się w najbliższym czasie, udział wezmą przedstawiciele Urzędu Wojewódzkiego, Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego (na terenie którego znajduje się jaskinia) i Pracowni.

Miejmy nadzieję, iż uda się zachować jaskinię w nienaruszonym stanie i wyegzekwować nasze postulaty, a leśnicy w przyszłości zaczną przejawiać większą troskę o nasze wspólne, przyrodnicze dziedzictwo.

Tomasz Kudłacz

---

Kolumna „Śląsk” jest dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.