Przyroda Karpat Ukraińskich ponownie zagrożona. Lwów wznawia starania o Zimową Olimpiadę

Mer Miasta Lwowa Andrij Sadowy wspólnie z Serhijem Bubką¹, prezydentem Narodowego Komitetu Olimpijskiego Ukrainy, w listopadzie 2019 r. ogłosili kandydaturę Lwowa do organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2030 r.² Pomysł poparł prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski³. Plan zakłada powstanie nowych aren olimpijskich w Karpatach. Przyroda Borżawy, Bieszczadów Wschodnich, Gorganów i Świdowca będzie zagrożona.

Lwów był już raz kandydatem do organizacji zimowych igrzysk – w 2022 r.⁴, jednak zrezygnował ze starań już w trakcie konkursu w związku z wydarzeniami politycznymi w 2014 r., kiedy to miała miejsce aneksja Krymu przez Rosję i konflikt zbrojny we wschodniej Ukrainie⁵. Ówczesne starania zostały podjęte na fali innego megaeventu sportowego – UEFA Euro 2012 – mistrzostw Europy w piłce nożnej zorganizowanego w Polsce i w Ukrainie, podczas których mecze odbywały się również we Lwowie. Powstał nowy stadion, zmodernizowano lotnisko we Lwowie, do miasta zaczęło przyjeżdżać coraz więcej turystów. Plan na 2022 rok zakładał powstanie dwóch aren olimpijskich w Karpatach. Pierwsza z nich miała powstać w oparciu o dawny radziecki kompleks sportowy znajdujący się na terenie Parku Narodowego Beskidy Skolskie w miejscowości Tysowiec. Druga miała powstać w Borżawie niedaleko miejscowości Wołowiec.

Plany organizacji olimpiady w 2030 r. raz jeszcze przywracają ogromnie szkodliwe dla przyrody pomysły rozwoju wielkoskalowej infrastruktury narciarskiej w Karpatach. Oprócz planów na Borżawę (Wołowiec) i Bieszczady Wschodnie (Tysowiec i Sławsko) udział Lwowa w konkursie daje też impet rozwojowi stacji narciarskiej Bukovel, założonej w samym centrum Gorganów oraz planom rozwoju stacji narciarskiej Dragobrat w sercu Świdowca. W planach jest połączenie obu stacji w jeden wielki ośrodek. Realizacja tych planów oznacza przeogromne straty dla przyrody Karpat oraz zagrożenie dla innych planów rozwoju Karpat. Opierają się one na rozwoju turystyki w karpackich parkach narodowych oraz na nieobecnym nigdzie indziej w Europie krajobrazie wschodniokarpackich połonin i pierwotnych lasów bukowych.

Władze Ukrainy, Lwowa i Narodowego Komitetu Olimpijskiego Ukrainy dopiero zapowiadają udział w staraniach o olimpiadę, nie wiadomo w jaki sposób zostanie podjęta ostateczna decyzja i czy mieszkańcy Lwowa oraz mieszkańcy przyszłych aren olimpijskich będą mogli się na ten temat wypowiedzieć. Przygotowanie inwestycji narciarskich i plany olimpijskie są częścią szerszego programu rozwoju Ukrainy ogłoszonego przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego w lipcu i wrześniu 2019⁶. Ów plan jest „wezwaniem” do działania dla lokalnych polityków, przedsiębiorców i firm zainteresowanych wykorzystaniem gór dla swoich interesów – niezależnie od kosztów środowiskowych, społecznych, przyrodniczych, które na pewno będą miały miejsce, jeśli inwestycje w Ukrainie będą się rozwijać podobnie jak w przypadku stacji narciarskiej Bukovel.

Pierwszym zagrożeniem – wspólnym dla wszystkich krajów karpackich – jest rozwój infrastruktury narciarskiej w obrębie najbardziej dzikich i cennych obszarów przyrodniczych Europy. Cały region Karpat został uznany przez WWF za jedno z 200 najcenniejszych przyrodniczo miejsc na świecie (The Global 200⁷). Karpaty to nie Alpy – ośrodki narciarskie powstają głównie w obszarach przyrodniczo cennych niszcząc mateczniki dzikiej przyrody  i spójność ekologiczną tego obszaru. Karpaty to europejska ostoja bioróżnorodności – przede wszystkim lasów naturalnych i pierwotnych oraz dużych drapieżników (niedźwiedź, wilk, ryś). Nigdzie indziej w Europie nie ma już miejsca na istnienie tak dużej, spójnej, leśnej enklawy przyrody.

Po drugie: budowa ośrodków narciarskich w najwyższych partiach górskich oznacza wycinkę lasów o charakterze pierwotnym i naturalnym oraz zniszczenie przyrody połonin – górskich łąk i pastwisk. Bieszczady Wschodnie, Borżawa, Połonina Krasna, Gorgany, Świdowiec to miejsca intensywnej gospodarki leśnej i pasterskiej, gdzie najcenniejsze obszary leśne zachowały się powyżej „opłacalności” wyrębów – na styku lasów gospodarczych i miejsc wypasu lub w dawnych rezerwatach łowieckich czy poligonach wojskowych. Obecnie właśnie tam wkraczają ośrodki narciarskie i leśnicy. Za nimi postępuje zabudowa (kwatery i inne obiekty turystyczne) oraz nowa, potrzebna dla tysięcy narciarzy, infrastruktura komunikacyjna.

Po trzecie: zagrożeniem związanym z rozwojem wielkoskalowych ośrodków narciarskich są zmiany stosunków wodnych oraz zmiany w gospodarce przestrzennej będące zagrożeniem dla społeczności lokalnych. Inwestycje nie są odpowiednio uzgadniane i konsultowane z mieszkańcami. Brak kontroli społecznej i realnych narzędzi administracyjnych związanych z zarządzaniem środowiskiem wzmaga ryzyko powodzi i jednocześnie braku wody, braku dostępności pastwisk górskich, niemożności zrównoważonego wykorzystania zasobów lasu, braku ładu przestrzennego, niekontrolowanych przemian lokalnej kultury – w jakimś sensie utraty ojcowizny przez lokalne społeczności.

Obecnie w tym rejonie dwa miejsca są terenem walki przeciw szkodliwym inwestycjom – to Borżawa⁸ i Świdowiec⁹. W obu miejscach koalicje organizacji ekologicznych realizują kampanie ochrony tych miejsc w obliczu zaawansowanych planów inwestycyjnych. Oba miejsca znajdują się na liście kluczowych do ochrony miejsc w ramach Konwencji Berneńskiej o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk¹⁰. Świdowiec jest ponadto Obiektem Światowego Dziedzictwa UNESCO pn. „Pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy”¹¹. Jednocześnie dokładnie te dwa miejsca mają potencjał do stworzenia ośrodków narciarskich mogących otrzymać olimpijską homologację FIS dla tras zjazdowych (wymagane przewyższenia od startu do mety). Są one również łatwo dostępne komunikacyjnie ze Lwowa, znajdują się blisko linii kolejowych.

Ukraina chcąc „na skróty” rozwijać się poprzez megaeventy sportowe i tworząc specjalne ścieżki inwestycyjne dla pomysłów oligarchów¹² budujących megalomańskie pomniki-inwestycje może stracić swoje najcenniejsze bogactwo karpackich lasów i połonin.

Czy Ukraina ma szansę na zimową olimpiadę w 2030 r.? Raczej nie. Chęć zorganizowania olimpiady w tym roku zgłaszają też Barcelona w Hiszpanii, Salt Lake City w Stanach Zjednoczonych i Sapporo w Japonii¹³. Wszystkie trzy gościły już olimpiadę – Barcelona letnią, a Salt Lake City i Sapporo zimową. Jest to zgodne z oczekiwaniami Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, aby nie tworzyć nowej infrastruktury na potrzeby wyłącznie igrzysk oraz aby igrzyska były bardziej „zrównoważone” ekologicznie i ekonomicznie. To pokłosie rezygnacji wielu miast z uczestnictwa w konkursie pod naciskiem społecznym w związku z ogromnymi kosztami organizacji olimpiady. To stawia kandydaturę Lwowa w trudniejszym położeniu, ponieważ praktycznie wszystkie obiekty olimpijskie musiałyby powstać na nowo, a wiele z tych obiektów ma powstać kosztem dzikiej przyrody. Jednakże wielu osobom są potrzebne wyłącznie „starania o olimpiadę” aby tworzyć specjalną otoczkę medialną wokół inwestycji, które „muszą powstać”. Na szczęście w Ukrainie ruch obrońców przyrody się rozwija i może coraz  skuteczniej walczyć o prawa przyrody¹⁴. Bądźmy dobrej myśli i wspierajmy kolegów i koleżanki z Ukrainy w ich działaniach.

Piotr Knaś

Piotr Knaś – pracownik Małopolskiego Instytutu Kultury, ukończył etnografię i antropologię kultury na UJ, przewodnik beskidzki i członek SKPG Kraków, wolne chwile spędza w Karpatach, ukończył Kurs Strażników Miejsc Przyrodniczo Cennych w Pracowni na rzecz Wszystkich Istot.